Kur
njeriu dėshiron tė flasė pėr historinė dhe moralin e
Pejgamberit, ndien njė mburrje dhe njė krenari tė lartė.
Sado qė njeriu flet pėr tė, asnjėherė nuk mund ta
kompletojė tė tėrėn kėtė temė. E si mundet njeriu ta
kompletojė tė tėrėn bisedėn rreth kėtij Pejgamberi, kur
Allahu e zgjodhi atė pėr mesazhin e Tij dhe kumtimin e
shpalljes sė Tij.
Ēfarė
mund tė themi ne pėr njė njeri tė cilin e lavdėroi
Allahu dhe dėshmoi pėr tė se me tė vėrtetė ai ėshtė nė
njė gradė tė lartė tė moralit dhe pėr atė pėr tė cilin
morali i tij ishte Kurani. Por, edhe pse ne nuk mundemi
qė ta plotėsojmė tė gjithė bisedėn rreth moralit tė
kėtij burri, edhe pse do tė mundohemi, megjithatė ne
ndiejmė se ky umet dhe bota nė pėrgjithėsi ka nevojė tė
madhe qė ti paraqesim njė model tė kėtij lloji siē
ėshtė morali i Pejgamberit, ti shfletojmė kėto faqe nga
historia e tij si model pėr tė gjithė, pasi qė ne sot
jetojmė nė njė botė nė tė cilėn njerėzit i ka kapluar
epshi dhe egoizmi i tyre.
Ajo qė
shohim ne sot nė shoqėri prej moralit tė keq na shtyn mė
shumė qė tė flasim pėr moralin e Pejgamberit dhe vlerat
e tij.
Shpesh
herė kam dashur tė flasė rreth kėsaj teme, por gjithherė
ndiej nė vete sikur ai njeri i cili merr njė hap pėrpara
dhe e vonon tjetrėn, sepse kur flas pėr njė pjesė tė
moralit tė tij mė duket vetja sikur po i thėrras vetes
sime me humbjen e kėtij morali.
Njerėzit
shohin sjelljet dhe moralin tonė, ndėrsa kur ju flasim
pėr kėto sjellje tė Pejgamberit shohin njė pamje tjetėr
jo atė tė cilėn ne ushtrojmė nė jetėn tonė. Mė duket
vetja sikur dua tju them njerėzve: shikoni fjalėt e mia
e mos i shikoni punėt e mia.
Vėrtetė
kur njeriu lexon nė librat e sunetit apo nė librat e
historisė sė Pejgamberit, i gjen tė mbushura me dėshmi
pėr moralin e tij. Jo vetėm kaq, por njeriu nėse lexon
kėsi lloj libra nuk ka nevojė pastaj tė shfletojė libra
pedagogjie apo libra qė kanė tė bėjnė me moralin. Kur
lexon nė kapitujt e dispozitave apo ibadeteve e ēfarėdo
kapitulli qoftė sheh se si kėto transmetime shqiptojnė
moralin e tij dhe e shikon kuptimin e fjalės me tė cilėn
Allahu e cilėsoi Pejgamberin: Me tė vėrtetė ti (o
Pejgamber) je nė njė shkallė tė lartė tė moralit. dhe
nė atė qė e cilėsoi Aishja me fjalėn e saj: Morali i
tij ishte Kurani.
Pra, nėse
njeriu flet vetėm pėr njė pjesė tė moralit tė tij nuk
mundet ta plotėsojė tė tėrėn kėtė temė, siē ėshtė
mėshira e tij, modestia e tij dhe sjellje tė tjera. E si
ka mundėsi qė tė pėrfshijmė tėrė moralin e tij nė njė
broshurė tė vogėl sikur kjo, por shkurtimisht do tė
pėrmendim disa dėshmi superiore qė flasin pėr moralin e
tij.
E para:
Pėrzgjedhja e tij nga Allahu i Lartėsuar
Allahu
krijon ēka tė dojė dhe zgjedhė ēka tė dojė. Allahu e
zgjodhi Pejgamberin qė ta pėrcjellė mesazhin e Tij dhe
tė jetė shembull mė i mirė pėr njerėzit. Kjo pėrzgjedhje
e Allahut obligon qė ky Pejgamber tė jetė nė cilėsitė mė
tė larta njerėzore. Ai ėshtė njeri sikur njerėzit e
tjerė, harron sikur qė harrojnė tė tjerėt, ha ushqim,
ecėn nėpėr rrugė, nuk e di tė fshehtėn e as nuk e di tė
nesėrmen, ai ėshtė njeri sikur njerėzit e tjerė, por nė
cilėsi tė larta, nė cilėsi superiore qė mungojnė tėk tė
tjerėt. E si mos tė jetė kėshtu kur atė e zgjodhi Allahu
prej tė gjithė krijesat e Tij. Ky ėshtė Abdulah ibėn
Mesudi i cili dėshmon pėr tė duke thėnė: Allahu shikoi
nė zemrat e robėrve tė Tij dhe e gjeti zemrėn e
Pejgamberit prej zemrave mė tė mira tė robėrve tė Tij, e
zgjodhi pastaj pėr tė pėrcjellė mesazhin e Tij. Pastaj
shikoi nė zemrat e robėrve tė Tij pas zemrės sė
Pejgamberit dhe gjeti zemrat e shokėve tė tij prej
zemrave mė tė mira tė robėrve tė Tij dhe i bėri
shoqėrues dhe ndihmės tė Pejgamberit, luftojnė pėr fenė
e tij. Atė qė e shohin muslimanėt tė mirė ajo edhe tek
Allahu ėshtė e mirė dhe atė qė e shohin muslimanėt tė
keqe edhe tek Allahu ėshtė e keqe.
E dyta:
Lavdėrimin nga Allahu
Allahu e
lavdėroi Pejgamberin e Tij dhe e cilėsoi me cilėsi tė
larta morale. A ka fjalė mė tė mirė se fjala e
Allahut?! Allahu thotė: Me tė vėrtetė ti (o Pejgamber)
je nė njė shkallė tė lartė tė moralit. Kjo ėshtė njė
dėshmi e lartė pėr Pejgamberin e cila vjen prej Atij i
Cili ka krijuar atė dhe kanė krijuar njerėzit nė
pėrgjithėsi nga Ai i Cili e di atė qė e fshehin gjokset
dhe brendėsitė tona.
Allahu na tregon nė Kuran se Pejgamberit i ka dhuruar
butėsi ndaj besimtarėve. Allahu thotė: Ti
ishe i butė ndaj atyre, ngase Allahu tė dhuroi mėshirė,
e sikur tė ishe i vrazhdė e zemėrfortė, ata do
shkapėrderdheshin prej teje, andaj ti falju atyre dhe
kėrko ndjesė pėr ta, e konsultohu me ta nė tė gjitha
ēėshtjet, e kur tė vendosėsh, atėherė mbėshtetu nė
Allahun, se Allahu i do ata qė mbėshteten. Ali Imran,
159.
Po
ashtu Allahu thotė: Juve ju
erdhi i dėrguar nga lloji juaj, atij i vjen rėndė pėr
vuajtjet tuaja, sepse ėshtė lakmues i rrugės sė drejtė
pėr ju, ėshtė i ndjeshėm dhe i mėshirshėm pėr
besimtarėt. Teube, 128.
E treta:
Dėshmia e
shokėve tė tij pėr moralin e lartė qė ka poseduar
Kėta janė
shokėt e tij (Allahu qoftė i kėnaqur me ta!) tė cilėt e
shoqėruan atė nė gjendje tė lirė dhe nė vėshtirėsi. E
shoqėruan atė nė ēdo gjendje dhe dėshmuan se ishte
njeriu me moral mė tė lartė se ēdo krijesė. Berra thotė
pėr tė: Pejgamberi ishte njeriu mė i mirė prej nesh nė
pamjen e tij dhe mė i miri prej nesh nė moralin e tij.
Po ashtu
Enes ibėn Malik e pėrshkruan atė duke thėnė: Ishte mė i
miri me moral. Ndodhte nganjėherė kur ai ishte nė
shtėpinė tonė dhe hynte koha e namazit urdhėronte nė
vendin ku ishte ulur nga lėvorja e trungut tė hurmės tė
fshihej pastaj na printe nė namaz. Ne lidheshim pas tij
dhe faleshim me tė. Mutefekun alejhi.
Ėshtė
pyetur Aishja pėr moralin e Pejgamberit dhe tha: A nuk
je prej atyre qė lexon Kuran? Morali i tij ishte
Kurani.
E
katėrta:
Lajmėrimi
i vet Pejgamberit se ai ėshtė dėrguar qė ti plotėsojė
virtytet e moralit
Transmeton Ebu Hurejre nga Pejgamberi i cili ka thėnė:
Jam dėrguar qė ti plotėsojė virtytet e moralit. Kjo
nėnkupton se morali ka njė vlerė tė madhe nė fenė e
Allahut.
Morali
dhe sjellja e mirė jo vetėm te disa muslimanė por edhe
te disa studentė pėr fat tė keq ėshtė njė gjė e shkallės
sė dytė. Mendojnė se vetėm tė mėsuarit e disa ēėshtjeve
nė fe dhe pėrvetėsimi i tyre ėshtė ajo qė kėrkohet prej
tyre dhe kur flasim pėr moralin e sjelljet e mira
mendojnė se kėto sjellje janė vetėm pėr ata qė
kėshillojnė. Mendojnė se biseda rreth moralit duhet tė
drejtohet vetėm tek njerėzit e thjeshtė e jo tek
studentėt. Normal qė askush nuk mendon qė anėn shkencore
ta lėmė anash, por tė mendohet se kapitujt qė flasin
rreth sjelljeve dhe moralit janė tė dorės sė dytė, kjo
ėshtė njė ēėshtje qė nuk pranohet.
Tė parėt
tanė (selefėt) i kushtonin njė kujdes tė jashtėzakonshėm
kėsaj fushe. Disa prej tyre qėndronin njė ose dy vite
duke mėsuar edukatėn, e mėsonin edukatėn ashtu si e
mėsonin shkencėn e hadithit. Njėri prej tyre thotė:
shkonim tek Mesruki
dhe mėsonim prej sjelljeve dhe moralit tė tij. Ibėn
Vehb thotė: Atė qė kam mėsuar prej moralit dhe sjelljes
sė Malikut ėshtė mė shumė se qė kam mėsuar prej dijes sė
tij.
Gjithherė
e porositnin kėrkuesin e dijes me kėto porosi:
O kėrkues
i dijes eja tek Hamad ibėn Zejd
Pėrfito
prej tij dije, urtėsi pastaj shkruje atė
Mos u
merr me fitnet tė cilat i nxiti Amėr ibėn Ubejd
Por edhe
nė shkrimet e tyre gjen atė qė tregon pėr ngritjen e
tyre morale dhe sjelljet e tyre tė larta. Kanė shkruar
libra tė veēanta pėr sjelljet e dijetarit, sjelljet e
mėsuesit me nxėnėsin e tij, sjelljet e kėrkuesit tė
diturisė me ēka ai duhet tė pajiset. Kanė shkruar nė
kėtė drejtim libra tė posaēme.
Interesimi i tyre rreth kėsaj tregon pėr rėndėsinė e
kėsaj ēėshtje dhe vlerėn e saj nė fenė e Allahut. Si mos
tė jetė kjo kur Pejgamberi i lajmėroi ata se ėshtė
dėrguar qė ti plotėsojė detyrat e moralit.
Pasi qė
Pejgamberi u dėrgua pėr kėtė patjetėr duhet qė historia
e tij, jeta e tij tė dėshmoj pėr kėtė.
Ja disa
dėshmi pėr atė qė thamė mė lartė:
Pejgamberi e luste Allahun qė ta furnizojė me moral tė
mirė. Transmeton Abdullah ibėn Mesudi se Pejgamberi
thoshte: O Zot mė krijove nė formėn mė tė mirė, atėherė
mė pėrmirėso edhe moralin tim!
Nė
namazin e tij tė natės gjithmonė e luste Allahun: O Zot
mė udhėzo nė moralin mė tė mirė! Nuk udhėzon askush nė
moralin mė tė pėrsosur pėrveē Teje dhe mė largo nga ēdo
e keqe, sepse nuk ka mundėsi tė largojė askush nga e
keqja pėrveē Teje.Pejgamberit gjithherė i pranohej
duaja.
Nėse
Pejgamberi i Allahut e luste Allahun pėr pėrmirėsimin e
moralit duke qenė ai i Dėrguar i Allahut, atėherė ne
kemi nevojė shumė mė shumė pėr kėtė, sepse jemi njerėz
qė nė mėngjes dhe mbrėmje bėjmė gabime dhe shumė nga
qėndrimet tona dhe gjendjet tona tregojnė se ne jemi
shumė tė nevojshėm tė pajisemi me virtyte tė larta
morale dhe tė mėsojmė sjelljen e mirė.
Kur
Pejgamberi urdhėronte nė virtyte tė larta tė moralit ai
ishte i pari i cili vepronte atė qė urdhėronte. Si jo,
kur ai na ka tėrhequr vėrejtjen neve dhe tėrė umetit tė
tij qė mos ta thonė atė tė cilėn nuk e punojnė. Thotė
Pejgamberi: Nė Ditėn e Gjykimit do tė hidhet njeriu nė
zjarr dhe do ti digjen zorrėt me zjarr dhe do tė
sillet nė zjarr sikur qė sillet gomari pėr mullarin e
tij. Tubohen banorėt e zjarrit rreth tij dhe i thonė:
Ēėshtė me ty, a nuk ke qenė prej atyre qė urdhėronin
nė punė tė mira dhe ndalonin nga tė kėqijat? Thotė:
Isha prej atyre qė urdhėroja nė punė tė mira, por vet
nuk i veproja, ndėrsa ndaloja nga punėt e liga, por i
veproja vet. Mutefekun alejhi.
E pesta:
Thirrja
pėr virtyte tė moralit nė fillim tė thirrjes sė tij
Transmeton Abdullah ibėn Abasi i cili thotė: Kur i
arriti lajmi Ebu Dherrit pėr dėrgimin e Pejgamberit i
tha vėllait tė tij: Shko nė atė luginė (Mekė) dhe mė
njofto pėr lajmin e kėtij njeriu i cili pretendon se
ėshtė Pejgamber dhe se i vjen lajmi nga qielli. Dėgjo
fjalėt e tij pastaj eja mė trego pėr tė. Shkoi vėllai i
Ebu Dherrit, dėgjoi prej Pejgamberit pastaj u kthye te
Ebu Dherri dhe i tha: E pash, ishte njė njeri i cili
urdhėron pėr virtyte tė moralit. Fjalėt e tij nuk janė
poezi... Mutefekun alejhi.
Pėr shkak
tė rėndėsisė qė kishin virtytet e moralit nė thirrjen e
Pejgamberit, bėri qė vėllai i Ebu Dherrit ta vendosė
titullin e thirrjes sė Pejgamberit dhe tė thotė ishte
njė njeri i cili urdhėronte nė virtyte tė moralit. Kjo
nėnkupton se virtytet e moralit ishin njė gjė e dukshme
tė cilėn e vėrente ēdokush i cili shoqėronte
Pejgamberin. Ky udhėtim i vėllait tė Ebu Dherrit deri
tek Pejgamberi ishte nė fillim tė misionit tė
Pejgamberit.
Po ashtu
nga Ata Ibėn Jesar thotė: E takova Abdullah ibn Amr ibn
As dhe i thash: Mė njofto pėr pėrshkrimin e Pejgamberit
nė Teurat. Tha: Po vallahi, Teurati pėrshkruan disa
nga cilėsitė e tij tė cilat i pėrshkruan edhe Kurani: O
Pejgamber ty tė dėrguam dėshmues, pėrgėzues, qortues dhe
ruajtės i njerėzve tė thjeshtė. Ti je robi dhe i
dėrguari Im. Tė quajta muteuekil. Nuk je i ngurtė dhe i
ashpėr ndaj njerėzve e as njeri qė shėtit shumė nėpėr
tregje. Nuk e kthen tė keqen me tė keqe, por fal. Allahu
nuk do tė marrė atė deri sa tė drejtojė tė devijuarit qė
tė thonė se nuk ka tė adhuruar tjetėr me tė drejtė
pėrveē Allahut, ti hapė me kėtė fjalė sytė qė janė
verbėruar dhe veshėt qė janė shurdhuar dhe zemrat qė
janė tė pakujdesshme.
Pėrktheu: Shaban Murati
04.11.2006
Vazhdon
me temėn
Disa pjesė tė moralit tė tij