Hyrje

Lavdėrimi qoftė ndaj Allahut, i cili thotė: “…e Zoti yt nuk ėshtė qė harron.”(Merjem, 64)

Bekimi dhe paqja qofshin mbi atė qė ėshtė dėrguar si mėshirė pėr njerėzimin, i cili thotė: “Vėrtetė, unė jam njeri, sikurse edhe ju, harroj ashtu sikurse harroni edhe ju, prandaj kur tė harroj mė pėrkujtoni.”[1]

Nuk ka dyshim se namazi ėshtė njė nga shtyllat mė tė rėndėsishme tė Islamit, me tė cilin njeriu forcon lidhjen me Krijuesin e tij.

Fakti qė ky adhurim ka rėndėsi tė madhe jemi tė obliguar qė gjatė kryerjes sė tij tė jemi tė pėrqėndruar, nė mėnyrė qė ta kryejmė atė nė formėn mė tė saktė, ashtu siē na e ka mėsuar Profeti (salallahu alejhi ue selem), ku ai me njė rast thotė: “Faluni ashtu siē mė keni parė duke u falur.”[2] Kur robi i Allahut e kryen atė ashtu siē duhet, ai e arrin shpėrblimin e premtuar dhe nė tė njejtėn kohė e liron veten nga ky obligim.

Mirėpo, pėr fat tė keq, shumė nga muslimanėt, jo vetėm tė vendeve tona, nuk i njohin dispozitat e namazit ashtu siē duhet, veēanėrisht rregullat e sehvi sexhdes.

Ky ishte edhe shkaku pse vendosėm ta ndėrmarrim kėtė hap, qė tė pėrgatisim njė punim, ku tė sqarohen kėto rregulla, me shpresė se do t’u ndihmojmė atyre qė dėshirojnė qė kėtė shtyllė tė Islamit ta realizojnė nė formėn mė tė pėrsosur. Nė gjuhėn shqipe deri mė tani nuk ekziston ndonjė temė ku trajtohen kėto rregulla nė kėtė formė, edhe pse gjen shkrime qė pėrmendet kjo ēėshtje, por nuk sqarohet aq sa ėshtė e nevojshme tė sqarohet.

Gjithashtu, dėshirojmė tė cekim kėtu edhe njė ēėshtje me rėndėsi, e ajo ėshtė se rregullat e sehvi sexhdes janė tė ndėrlikuara, prandaj kėrkohet nga ai qė fillon leximin apo mėsimin e tyre njė pėrqėndrim dhe durim i madh. Jemi munduar qė pėr ēdo rast tė pėrmendim shembull, me qėllim tė lehtėsimit tė kuptimit tė kėtyre rregullave pėr lexuesin.

Pėr ēdo mangėsi, gabim apo paqartėsi, tė gjitha sygjerimet janė tė mirėseardhura.

Lusim Allahun e Lartėsuar tė na begatojė me bujarinė e Tij, tė na japė sukses nė kėtė botė dhe nė botėn tjetėr!

Ēfarė nėnkuptojmė me sehvi sexhde

Me sehvi sexhde apo sexhde tė harresės nėnkuptojmė dy sexhdet qė i bėn falėsi nė fund tė namazit, si kompensim i gabimeve tė shkaktuara gjatė faljes, qoftė mangėsi, shtim apo dyshim.

Dispozita e sheriatit rreth saj

Qėllimi ynė me kėtė ėshtė qartėsimi se kėto dy sexhde a janė tė domosdoshme (vaxhib) qė tė bėhen, nėse shkaktohet gabimi, apo ėshtė e preferuar (sunet).

Para se tė filloj tė pėrmend mendimet e dijetarėve pėr kėtė pike, do tė citoj atė qė thotė Ibėn Rushdi nė librin e tij “Bidajetu muxhtehid”. Ai thotė: “Fukahatė (juristėt islam) nuk janė unanim se sexhdeja e harresės a ėshtė e obliguar apo sunet. Imam Shafiu thotė se ėshtė sunet, kurse imam Ebu Hanife thotė se ėshtė farz, por nuk ėshtė prej kushteve tė vėrtetėsisė sė namazit, ndėrsa imam Maliku dallon ndėrmjet sehvi sexhdės, pėr shkak tė veprave dhe thėnieve, pastaj ndėrmjet shtimit dhe mangėsisė…”[3]

Nga ajo qė lexuam mė lartė, kuptojmė se fukahatė (juristėt islam) nė kėtė ēėshtje kanė kryesisht tri mendime:

1. Sehvi sexhdeja ėshtė vaxhib, ky ėshtė mendimi i imam Ebu Hanifes dhe Imam Ahmedit .

2. Ajo ėshtė sunet, ky ėshtė mendimi i Imam Shafiut.

3. Nga Imam Maliku kemi dy transmetime: njėra ėshtė e njejtė, sikurse mendimi i parė, kurse transmetimi tjetėr ėshtė se ajo ėshtė vaxhib nė pėrgjithėsi, mirėpo ai bėn dallim nėse harresa ėshtė bėrė nė vepra, thėnie, shtim dhe mangėsi. Ai thotė se nėse gabimi bėhet nė vepra, qė i ka lėnė tė mangėta, atėherė ajo ėshtė vaxhib dhe konsiderohet prej kushteve tė vėrtetėsisė sė namazit, qė do tė thotė se nėse sehvi sexhdeja, nė kėtė rast,  harrohet nuk konsiderohet namazi i plotė.[4]

Sehvi sexhdeja ėshtė vaxhib, nėse shkaktohet arsyeja pėr tė

Nėse i shohim hadithet tė cilat janė transmetuar nė kėtė ēėshtje, kuptojmė se praktika e Profetit (salallahu alejhi ue selem) aludon se nėse shkaktohet arsyeja e bėrjės sė sehvi sexhdes, ajo duhet tė bėhet dhe konsiderohet vaxhib. Kjo ėshtė edhe thėnia e shumicės sė dijetarėve si: imam Ebu Hanifes, imam Malikut dhe  imam Ahmedit. Ata tė cilėt thonė se ėshtė sunet, nuk kanė ndonjė argument tė fortė qė mund tė zbusė kėtė obligueshmėri, pasi nė esencė, urdhėri i Resulullahut aludon nė obligim, derisa tė vijė ndonjė gjė qė e zbut atė. Allahu e di mė sė miri.

 Hadithet qė transmetohen rreth sexhdes sė harresės

Nga Profeti (salallahu alejhi ue selem) kemi tė transmetuara disa hadithe, ku ai ka praktikuar sehvi sexhden. Nė vazhdim do t’i pėrmendim kėto transmetime, pastaj do tė zgjerohemi nė nxjerrjen e dispozitave, kryesisht nga kėto hadithe:

1. Hadithi i parė. Hadithi qė ėshtė i njohur te juristėt islam si “Hadithi i Dhuljedejnit”, ku i Dėrguari (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi tė!) ka dhėnė selam para se ta pėrfundoj namazin, nė dy rekate.

Transmetohet nga Ebu Hurejra se Profeti (salallahu alejhi ve selem) fali njėrin nga dy namazet e pasdites (drekėn apo ikindinė, nuk i kujtohet saktėsisht se cila nga kėto dy namazet) dhe pas dy rekateve dha selam, pastaj u ul nė xhami para njerėzve, derisa ndėr ata qė u falėn ishte prezent Ebu Bekri dhe Umeri, por nguruan tė flasin. Njerėzit filluan tė dalin nga xhamia, duke pyetur: a u shkurtua namazi? Njė njeri, qė i Dėrguari i Allahut e quante Dhuljedejn, pyeti: “O i Dėrguar i Allahut, a u shkurtua namazi apo harrove?” Profeti (salallahu alejhi ue selem) u pėrgjigj: “As nuk u shkurtua as nuk kam harruar.” Ai tha: “Jo, ke harruar.” Pastaj i Dėrguari i plotėsoi dy rekatet tė cilat nuk i kishte falur, dha selam, pastaj i bėri dy sexhde si ato tė mėparshmet, pastaj dha selam.  (Buhariu dhe Muslimi)

2. Hadithi i dytė. Transmetohet se ka dhėnė selam pas tri rekateve nga harresa.

Transmetohet nė hadithin e Imran Ibėn Husejnit, se Profeti (salallahu alejhi ue selem)  fali namazin e ikindisė, dha selam nė rekatin e tretė, pastaj hyri nė shtėpinė e tij. I shkoi pas njė njeri qė quhej Hirbak, e thirri dhe i tregoi se ēfarė kishte vepruar. Doli Profeti (salallahu alejhi ue selem) i hidhėruar derisa arriti te njerėzit nė xhami dhe i pyeti: “A e thotė ky njeri tė vėrtetėn?” Ata iu pėrgjigjėn: “Po.” Ai e plotėsoi rekatin e mbetur, dha selam, pastaj i bėri dy sexhde tė harresės, pastaj dha selam. (Muslimi)   

3. Hadithi i tretė. Transmetohet se ai e ka harruar uljen e parė.

Hadithi i Abdullah Ibėn Buhejnės se Profeti (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi tė!) u ngrit pas dy rekateve tė para  tė namazit tė drekės dhe nuk u ul nė teshehudin e parė. Ai vazhdoi namazin duke mos u ulur deri nė teshehudin e fundit, pastaj nė fund tė namazit para selamit, i bėri dy sexhde tė harresės, pastaj dha selam. (Buhariu dhe Muslimi)          

4. Hadithi i katėrt. Transmetohet se e ka falė namazin e drekės pesė rekate.

Nga Abdullah Ibėn Mesudi transmetohet se Resulullahu (salallahu alejhi ue selem) fali namazin e drekės pesė rekate, pasi e pėrfundoi namazin e pyetėn se mos ėshtė shtuar namazi, ai u pėrgjigj se jo, kur i treguan se ka falė njė rekat tepėr, i bėri dy sexhde tė harresės dhe dha selam. (Buhariu dhe Muslimi)      

5. Hadithi i pestė.

Transmetohet nga Ebu Hurejre se Resulullahu (salallahu alejhi ue selem) ka thėnė: “Kur ndonjėri nga ju bėhet gati pėr t’u falur, i vjen shejtani dhe mundohet t`ia ngatėrroj namazin, derisa tė harroj sa ka falur. Nėse i ndodh kjo ndonjėrit nga ju, le t’i bėjė dy sexhde duke qenė i ulur.” (Buhariu dhe Muslimi)      

6. Hadithi i gjashtė.

Hadithi i Ebu Seid el Huderi ku thotė se Resulullahu (salallahu alejhi ue selem) ka thėnė: “Nėse ndonjėri nga ju dyshon nė namazin e tij dhe nuk di sa rekate ka falur, tre apo dy. Le ta lejė anash dyshimin dhe le ta vazhdojė namazin nė atė qė ėshtė i sigurtė se ka falur, pastaj le tė bėjė dy sexhde para selamit. Nėse ndodh qė i ka falur pesė rekate, atėherė (ato dy sexhdet) do t’ia bėjnė namazin atij ēift. Nėse i ka falur tė plota (katėr rekate), atėherė (kėto dy sexhde) do tė jenė pėr tė kundėrshtim ndaj dėshirės sė shejtanit.” (Muslimi)

7. Hadithi i shtatė.

 Transmetohet nga Abdullah Ibėn Mesudi se Resulullahu (salallahu alejhi ue selem) e fali namazin dhe pasi dha selam i thane: a ėshtė ndryshuar namazi? Ai pyeti: “Pse ēfarė ndodhi?” Ata i thanė: “Ke falur kaq.” Ai u kthye nga kibla, i bėri dy sexhde dha selam dhe tha: “Nėse ndodh ndonjė ndryshim nė namaz, unė do t’ju informoja pėr tė, por unė jam njeri sikur edhe ju, harroj ashtu siē harroni edhe ju, prandaj nėse harroj diēka mė pėrkujtoni. Nėse dikush nga ju dyshon nė namazin e tij (nuk di se sa ka falur) atėherė le ta zgjedhė atė qė e sheh mė tė saktė (nga dy opsionet qė i ka nė mendje) dhe le ta vazhdojė namazin, pastaj le tė japė selam dhe (pas selamit) le tė bėjė sehvi sexhde.” (Buhariu dhe Muslimi)        

Urtėsia e sehvi sexhdes

Pėrderisa muslimani ėshtė i obliguar tė falė namazin dhe ajo konsiderohet si njė nga kushtet mė tė rėndėsishme pas dėshmisė (shehadetit), kėrkohet nga ai qė ta kryej atė nė formėn sa mė tė pėrsosur, duke e pastruar nga ēdo tė metė, kėshtu qė mos t’i ikė asnjė nga shpėrblimet qė mund t’i arrijė nga ky adhurim. Prandaj, sexhdeja e harresės konsiderohet si kompensim i atyre shpėrblimeve qė gjatė namazit falėsi ėshtė e mundur t’i humbė.

Ibėn Kajim thotė: “Transmetohet se Profeti (salallau alejhi ue selem) ka thėnė: “Unė me tė vėrtetė jam njeri sikurse edhe ju, harroj ashtu si harroni ju, prandaj kur tė harroj mė rikujtoni”[5]. Harresa e tij nė namaz ishte pėrmbushje e begatisė sė Allahut ndaj umetit tė tij dhe plotėsim i fesė, kėshtu qė ne ta kemi shėmbėlltyrė atė dhe ta pasojmė praktikėn e tij.”[6]

Ky ėshtė edhe kuptimi i haditit tė sipėrpėrmendur: “Unė me tė vėrtetė jam njeri sikurse edhe ju, harroj ashtu si harroni ju, prandaj kur tė harroj mė rikujtoni” [7]. Pra ai harronte e nga kjo harresė shpalleshin dispozita me tė cilat vepron umeti deri nė ditėn e gjykimit.

Prandaj harresa e Resulullahut (salallahu alejhi ue selem) nė kėto raste, asesi, nuk guxon tė kuptohet si ulje e personalitetit tė tij, por tė kundėrtėn, se ai ishte njeri sikurse tė gjithė njerėzit e tjerė, ku Allahu e dalloi atė me shpallje. Nė anėn tjetėr begati pėr umetin se nga kėto harresa shpalleshin dispozita me tė cilat do tė veprojnė muslimanėt deri nė Ditėn e Gjykimit.

Kur jemi tė obliguar tė bėjmė sexhden e harresės

Dijetarėt islam, nė pėrgjithėsi, kur flasin rreth rasteve se kur duhet tė bėhet sehvi sexhde, dallojnė nė metodologjinė e trajtimit tė kėtyre rasteve. Ne do tė zgjedhim formėn qė ėshtė mė gjithėpėrfshirėse dhe nė tė njetėn kohė mė e lehtė pėr t’u kuptuar.

Nga hadithet e Resulullahit (salallahu alejhi ue selem) tė transmetuara rreth sehvi-sexhdes shohim se arsyet e sehvi sexhdes janė tri:

1. Shtimi (nė namaz)

2. Mangėsia

3. Dyshimi.

 Pėr secilėn do tė flasim njė nga njė.

Arsyeja e pare pėr bėrjen e sehvi sexhdes:

 1. Shtimi nė namaz

Shtimi nė namaz ėshtė dy lloje:

a) shtimi i veprave

b) shtimi i thėnieve (fjalėve)

a) Shtimi i veprave

Me shtim tė veprave kemi pėr qėllim nėse e bėjmė ndonjė vepėr nė namaz qė nuk ėshtė e kėrkuar nga ne ta bėjmė.

Shtimi i veprave mund tė jetė nė tri raste:

Rasti i parė: Shtimi i veprave qė janė tė njejta me veprat e namazit, si: shtimi i rukusė, apo i uljes (teshehudit), apo i njė rekati tė tėrė, etj.

Kėtė formė tė shtimit nėse falėsi e bėn me qėllim, namazi i tij prishet. P.sh: nėse shton njė ruku mė tepėr.

Kurse nėse e bėnė nga harresa, namazi i tij ėshtė i pranuar, por nga ai kėrkohet tė bėjė sehvi sexhde.

Nėse ka shtuar njė rekatė tė tėrė nga (harresa) dhe nuk e ka kuptuar kėtė deri sa e pėrfundon kėtė rekatė tė tėrin, atėherė ai vetėm bėn sehvi sexhde nė fund tė namazit. Por nėse e kupton shtimin gjatė faljes sė rekatit tė shtuar, atėherė ai ulet nė atė moment qė e kupton se ėshtė i tepėrt ai rekat, pa thėnė tekbirin (Allahu ekber), vazhdon  kėndimin e teshehudit dhe lutjeve tė tjera, jep selam, bėn sehvi-sexhde dhe jep edhe njėherė selam.

Nėse njeriu falet pas imamit dhe kupton qė imami ka gabuar, obligohet t`ia tėrhek vėrejtjen, pėr shkak se Resulullahu (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi tė!) i urdhėron sahabėt ta pėrkujtojnė atė: “Unė me tė vėrtetė jam njeri sikurse edhe ju, harroj ashtu si harroni ju, prandaj kur tė harroj mė pėrkujtoni.”[8]. Forma e tėrhekjes sė vėrejtjės nga meshkujt bėhet me thėnien: subhanallah, kurse femrat me rrahje tė shuplakave, ashtu siē transmetohet nė hadithin Sehl ibėn Sadit, ku Profeti (salallahu alejhi ue selem) thotė: “Nėse ėshtė e nevojshme tė pėrkujtoni ndonjėrin (nė namaz), atėherė le ta bėjnė me tesbih (thėnia subhanallah) burrat, kurse me rahjen e shuplakave grate.”[9] Imami ėshtė i obliguar ta pėrmirėsojė gabimin dhe tė kthehet nė atė qė ėshtė e saktė.

Rasti i dytė: Shtimi i veprave qė nuk janė nga esenca e namazit, sikurse ecja, lėvizjet e ndryshme, etj.

Nė pėrgjithėsi lėvizjet mund tė jenė tri lloje.

Lloji i parė: Lėvizjet qė e prishin namazin, nė kėtė hynė tė gjitha ato lėvizje qė nuk janė pjesė e namazit dhe qė janė tė shumta (tė pėrsėritura shumė). Kėto lėvizje, nėse janė tė shumta, e prishin namazin, nėse nuk janė tė shumta nuk e prishin atė[10]. Ajo qė duhet tė konsiderohet lėvizje e shumtė e cila e prish namazin duhet tė konstatohet nė bazė tė  urfit (tradita apo zakoni)[11].

Lloji i dytė: Lėvizje e urrejtur (mekruh), janė tė gjitha ato lėvizje tė pakta tė panevojshme, si prekja e mjekrrės pa nevojė, apo flokėve, lėvizja e dorės, etj.

Lloji i tretė: Lėvizje tė lejuara. Janė ato lėvizje qė i bėjmė nė rast tė nevojes, sikurse qė transmetohet se Profeti (salallahu alejhi ue selem) ėshtė falur duke e mbajtur Umame bint Zejnebėn[12]. Kur ngritej nė kėmbė e merrte me vete, kur shkonte ne sexhde e linte (nė tokė).”[13]

Pėr kėto tri lloje tė lėvizjeve themi se pėr llojin e parė duhet ta pėrsėrisim namazin, kurse pėr dy tė fundit nuk ka prishje tė namazit dhe nuk jemi tė obliguar pėr sehvi sexhde.

Rasti i tretė i shtimit tė veprave: Tė hash apo tė pish nė namaz. Nėse kjo bėhet me qėllim atėherė namazi prishet, nėse bėhet nga harresa nuk prishet, pasi nė hadith thuhet: “Umeti im ėshtė i falur nė atė qė e vepron gabim, apo nga harresa …”[14]

b) Shtimi i thėnieve

Me shtim tė thėnieve kemi pėr qėllim nėse shtojmė diēka nga fjalėt qė nuk janė tė kėrkuara tė thuhen nė namaz, apo nėse thuhen ato, por jo nė vendin e duhur. Kjo ndahet nė dy raste:

Rasti i parė: Shtimi i thėnive qė janė nga esenca e nammazit, sikurse tė lexojė diēka nga Kurani apo ndonjė nga lutjet jo nė vendin e duhur, si tė lexojė Kuran nė ruku apo nė sexhde  apo ta kėndojė teshehudin nė kėmbė, etj. Nėse kėto (thėnie) bėhen qėllimisht, atėherė ajo ėshtė e urryer (mekruh) dhe nuk obligohemi pėr sehvi sexhde[15]. Nėse kjo ndodh nga harresa, atėherė ėshtė e preferuar sehvi sexhdeja, pėr shkak tė hadithit tė pėrgjithshėm ku thotė Muhamedi (Paqja bekimi i Allahut dhe qofshin mbi tė!): “Nėse shton njeriu diē apo e lėnė tė mėngėt (nė namaz), le tė bėjė dy sexhde”[16]. Por nėse  ai e lė thėnien qė ėshtė vaxhib (nga harresa)  dhe nė vend tė saj thotė diēka tjetėr, si p.sh: nė vend qė tė thotė nė ruku “Subhane rabijel adhijm” tė thotė ndonjė lutje tjetėr, e cila nuk ėshtė e transmetuar tė thuhet nė atė vend. Nė kėtė rast kėrkohet tė bėjė sehvi sexhde pėr lėnien e vaxhibit[17].

Rasti i dytė: Shtimi i thėnieve qė nuk janė nga esenca e namazit. Kjo mund tė jetė nė dy forma:

a)      Tė mendojė se ka pėrfunduar namazin dhe tė japė selam para kohe (nga harresa) dhe tė flasė, qoftė tė thotė lutje apo tė bisedojė.

b)      Nėse duke u falur e flet ndonjė fjalė qė nuk ėshtė nga esenca e namazit.

Pėr formėn e parė themi se nėse e bėnė kėtė me qėllim atėherė namazi i tij ėshtė i papranuar (batil). Nėse kjo ndodh nga harresa, atėherė shikojmė nėse koha e daljes nga namazi ėshtė e gjatė apo e ka prishur abdestin, ai namaz ėshtė i papranuar dhe duhet ta pėrsėrisė nga fillimi. Nėse koha nuk ėshtė e gjatė[18], atėherė ai e plotėson namazin (edhe pse ai ka dhėnė selam apo ka folur, qoftė edhe bisedė qė nuk ka tė bėjė me namazin), pastaj bėn sehvi sexhde, ashtu siē qartėsohet nė hadithin e Dhuljedejnit qė e transmeton  Ebu Hurejra e qė ndodhet nė “Sahihul Buhari.”[19]

Kurse pėr formėn e dytė themi se nėse kėtė e bėn me qėllim, namazi i tij ėshtė gjithashtu i papranuar, siē vėrtetohet nė hadithin e Zejd ibėn Erkamit qė e transmeton Muslimi.[20] Nėse flet nga harresa  duke qenė nė namaz, atėherė mendimi mė i saktė ėshtė se namazi nuk prishet dhe nuk ėshtė e obliguar sehvi sexhdeja, pasi kėto fjalė nuk kanė tė bėjnė me namazin.[21]

Arsyeja e dytė: Mangėsimi nė namaz

 Mangėsimi nė namaz ėshtė tri lloje:

a) Lėnia e ndonjė rukni (farzi) tė namazit

b) Lėnia e ndonjė nga vaxhibet e namazit

c) Lėnia e ndonjė nga sunetet.

a) Lėnia e ndonjė rukni (farzi) tė namazit, si: rukunė, sexhden etj. Nėse kėtė e bėn me qėllim, atėherė namazi i tij ėshtė i prishur. Nėse ėshtė bėrė pa qėllim nga harresa, atėherė shikojmė se cilėn rukėn (farz) tė namazit e ka lėnė.

Nėse ėshtė tekbiri fillestar (farzi i parė i namazit), atėherė ai nuk konsiderohet se e ka filluar namazin, prandaj ai qė nga ai moment qė i kujtohet kjo duhet ta pėrsėris namazin nga fillimi, edhe nėse ėshtė nė fund tė namazit apo edhe nėse e ka pėrfunduar, ai duhet ta pėrsėris atė nė tėrėsi.

Nėse ka lėnė ndonjė farz tjetėr pėrveē tekbirit fillestar, atėherė ekzistojnė tri raste:

Rasti i parė: Nėse ai e ka lėnė ndonjė nga farzet pėrveē tekbirit fillestar dhe kjo i kujtohet para se tė fillojė leximin e rekatit vijues, obligohet qė ai tė kthehet nė vendin ku e ka lėnė tė mangėt atė farz dhe nga aty tė vazhdojė.

 P.sh: nėse nė rekatin e parė ka harruar tė bėjė rukunė dhe menjėherė pas pėrfundimit tė leximit shkon nė sexhde (pra nuk e bėn rukunė) e vazhdon namazin dhe para se tė ngrihet tė vazhdojė rekatin e dytė i kujtohet se e ka lėnė tė mangėt rukunė, ai duhet tė kthehet te vendi i rukusė ta bėjė rukunė dhe tė vazhdojė namazin nga aty, pastaj tė bėjė sehvi sexhde nė fund tė namazit.

Rasti i dytė: Nėse i kujtohet se e ka lėnė ruknin (farzin) pasi ka filluar leximin nė rekatin vijues, atėherė rekati paraprak, tė cilin e ka lėnė tė mangėt, anulohet dhe rekati vijues merr vendin e kėtij rekati.

P.sh: Nėse e ka harruar rukunė  dhe kjo nuk i kujtohet derisa fillon rekatin vijues, atėherė rekati paraprak anulohet dhe rekati tė cilin e ka filluar e zė vendin e rekatit tė mėparshėm.

Rasti i tretė: Nėse i kujtohet se e ka lėnė farzin, pasi qė jep selam, atėherė nėse koha ėshtė shumė e gjatė, ai duhet ta pėrsėrisė namazin nė tėrėsi[22]. Kurse, nėse koha nuk ėshtė e gjatė, atėherė ėshtė e njejtė sikur rasti i dytė, sikur tė lėrė njė rekatė tė tėrė. Prandaj e plotėson atė me njė rekatė tė tėrė dhe bėn sehvi sexhde, pėrveē nėse e harron uljen e fundit apo teshehudin, atėherė nuk ka nevojė ta plotėsojė me njė rekatė tė tėrė, por mjafton vetėm ta plotėsojė me uljen e fundit dhe teshehudin, pastaj tė bėjė sehvi sexhde.[23]

b) Lloji i dytė: Nėse lė ndonjė nga vaxhibet e namazit. Si p.sh: nėse harron leximin e sures pas Fatihasė, apo lėnia e thėnies “Subhane rabijel adhim” nė ruku[24]. Atėherė themi nėse e lė me qėllim, namazi prishet.

 Nėse e lė uaxhibin nga harresa, atėherė  shikojmė se kur i kujtohet atij se e ka lėnė tė mangėt atė. Nėse ėshtė para se tė kalojė nė ruknin (farzin) e ardhshėm, atėherė lejohet tė kthehet[25]. Nėse i kujtohet kjo, pasi ka kaluar nė farzin vijues, atėherė ai vazhdon namazin dhe  nuk ka nevojė ta pėrsėrisė rekatin, por kjo kompensohet me sehvi sexhde.

P.sh: Nėse nga harresa e lė uljen e parė qė ėshtė uaxhib dhe ngrihet pėr nė rekatin e tretė, atėherė kėtu kemi katėr raste:

Rasti i parė: Nėse e harron uljen e parė dhe kjo i kujtohet para se tė ngrihen apo mė saktėsisht para se t’i ndahen kofshėt nga kėrcenjtė, apo  para se t`i ndajė gjunjėt nga toka. Nė kėtė rast kthehet dhe ulet dhe nuk ka nevojė pėr sehvi sexhde. Pėr shkak se nuk ka shtuar diēka nė namaz.

Rasti i dytė: Nėse e harron uljen e parė, mirėpo gjatė ngritjes (pėr nė rekatin e tretė) para se tė ngrihet plotėsish i kujtohet kjo, ai kthehet dhe e bėn uljen e parė, vazhdon namazin dhe ne fund bėn shvi sexhde.

Rasti i tretė: Nėse i kujtohet se e ka lėnė uljen e parė, pasi ngrihet plotėsisht pėr nė rekatin e tretė, atėherė ėshtė mekruh tė kthehet nė teshehud dhe ta plotėsojė atė, por namazi nuk prishet dhe obligohet pėr sehvi sexhde.

Rasti i katėrt: Nėse i kujtohet kjo pasi ka filluar rekatin e tretė me lexim, atėherė nuk lejohet tė kthehet. Nėse kthehet qėllimisht duke e ditur, atėherė namazi i tij prishet, pasi ka shtuar diēka jo nė vendin e saj.[26]

c) Loji i tretė: Nėse e lė tė mangėt diēka nga sunetet, atėherė namazi i tij nuk prishet edhe nėse e lė atė qėllimisht dhe nuk ka nevojė pėr sexhden e harresės.

Arsyeja e tretė: Dyshimi nė namaz.

Me dyshim nėnkuptojmė kur gjatė faljes njeriu bie nė dyshim dhe nuk di nė cilin rekatė ndodhet, apo dyshon a e ka bėrė rukunė apo sexhden, etj.

Dyshimi nė namaz mund tė jete dy llojesh:

a) Nėse shkaktohet dyshimi, pasi qė tė ketė kryer namazin, atėherė kjo nuk ka kurfarė rėndėsie qė tė merret parasysh.

P.sh: nėse njeriu e ka falė namazin e drakes (farzin) dhe pasi ta ketė kryer atė dyshon se a i ka falur tri apo katėr rekate. Ky lloj i dyshimit nuk ka asnjė peshė, pėrveē nėse bindet se ka shtuar, apo ka lėnė tė mangėt. Nėse ėshtė e para (se ka shtuar) atėherė ai i bėnė dy sexhdet e harresės, nėse ėshtė e dyta (ka lėnė mangėt), atėherė vepron ashtu siē kemi sqaruar mė herėt kur kemi folur pėr mangėsitė nė namaz. Kurse nėse kjo ėshtė vetėm dyshim, atėherė nuk merret parasysh.

b) Nėse dyshimi shkaktohet gjatė faljes, atėherė kjo ndahet nė dy raste:

1. Rasti i parė: Nėse dyshon dhe nė vete ka dy opsione, por nė njėrėn ėshtė mė i sigurtė se kjo ėshtė e sakta, nė kėtė rast vepron sipas asaj qė e sheh mė tė saktė.

P.sh: Nėse dyshon gjatė namazit se a e ka bėrė rukunė apo jo dhe nė mendimin se e ka bėrė ėshtė mė i sigurtė, atėherė nuk merret parasysh ky dyshim i shkaktuar dhe vazhdon namazin dhe bėnė sehvi sexhde nė fund. Argument pėr kėtė kemi hadithin e Profetit ku thotė: “Kush dyshon nė namazin e tij dhe nuk di a ka falur tri rekate apo katėr, le tė zgjedhė atė qė ėshtė mė i sigurtė, le tė plotėsojė mbi kėtė bazė, pastaj le tė japė selam dhe le tė bėjė dy sexhde.”[27]

2. Rasti i dytė: Nėse dyshon nė dy opsione, por nuk ėshtė nė gjendje ta vėrtetojė se cila mundet tė jetė e saktė, pra tė dyja janė tė njejta tek ai si tė mundura, atėherė ai duhet tė zgjedhė atė qė ėshtė mė e paktė (nė sasi tė veprave) dhe tė plotėsojė namazin nė bazė tė saj.

P.sh: Njė njeri ėshtė duke falur drekėn (farzin) dhe para pėrfundimit dyshon dhe nuk di sa i ka falur tri apo katėr rekate dhe nuk ėshtė nė gjendje tė vėrtetojė pėr asnjėrėn nga dy mundėsitė, atėherė ai e merr supozimin e tri rekateve pasi ajo ėshtė e vėrtetė dhe e plotėson atė me njė rekatė tjetėr. Argument pėr kėtė kemi hadithin e Muhamedit (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi tė!): “Nėse ndonjėri nga ju dyshon nė namazin e tij dhe nuk di sa ka falur, tri apo katėr rekate. Le ta largojė dyshimin dhe le tė plotėsojė (namazin) mbi atė qė ėshtė i bindur, pastaj le tė bėjė sehvi sexhde para selamit, nėse i ka falur pesė rekate, atėherė (ato dy sexhdet) do t`ia bėjnė namazin atij ēift. Nėse i ka falur tė plota (katėr rekate), atėherė (kėto dy sexhde) do tė jenė pėr tė, kundėrshtim ndaj dėshirės sė shejtanit.” (Muslimi)

A ka teshehud pas sexhdes sė harresės

Nėse falėsi i namazit e bėnė sehvi sexhden pas selamit a kėkohet tė japė selam menjėherė pas sexhdeve apo duhet ta kėndojė teshehudin edhe njėherė, pastaj tė japė selam.

Nė kėtė ēėshtje fukahatė janė nė mospajtim, nė vazhdim do t`i cekim thėniet e tyre:

1. Medhhebi hanefi thotė se teshehudi pas selamit dhe dy sexhdeve tė harreses ėshtė uaxhib, pastaj dėrgon salavate mbi tė Dėrguarin, gjithashtu i thotė edhe lutjet e tjera pasi qė ėshtė fundi i namazit dhe lutjet e kanė vendin nė fund tė namazit.

Argument pėr kėtė formė e kanė hadithin e Imran Ibėn Husejnit se Profeti ua fali namazin dhe gaboi, ai i bėri dy sexhde, pastaj e kėndoi teshehudin dhe dha selam[28].

2. Medhhebi maliki thotė se teshehudi pas sexhdeve ėshtė sunet dhe nuk dėrgon salavate mbi Profetin (salallahu alejhi ue selem), gjithashtu nuk bėn dua (lutje) pas teshehudit.

3. Shafitė thonė se nė pėrgjithėsi sexhdet e harresės janė para selamit dhe nuk ka teshehud pas sexhdeve ,por menjėher pas tyre jepet selam.

Argument pėr kėtė e kanė hadithin e Dhuljedejnit, ku vėrtetohet se Profeti (salallahu alejhi ue selem) nuk e kėndoi teshehudin pas sexhdes sė harresės.

4. Hanbelitė thonė se nėse sehvi sexhdeja bėhet para selamit nuk ka teshehud, kurse nėse bėhet pas selamit sehvi sexhdeja, atėherė e thua teshehudin, dėrgon salavate dhe bėn lutje. [29]

Pra, mė lartė pamė thėniet e secilt medhheb, por mė e sakta nga kėto thėnie ėshtė ajo se nuk ka teshehud pas sexhdeve tė harresės, kjo ėshtė zgjedhje e Shejhul Islamit (Ibėn Tejmijes)[30], pasi ajo qė transmetohet nga Profeti (sallahu alejhi ue selem) nė tė gjitha hadithet nuk ekziston se ai ka kėnduar teshehudin apo ka urdhėruar nė tė. Imam Neveviu thotė: “Nuk ekziston diēka e saktė rreth kėsaj nga Profeti (salallahu alejhi ue selem).

Kurse, hadithi i Imran ibėn Husejnit[31] se Profeti ua fali namazin dhe gaboi, ai i bėri dy sexhde, pastaj e kėndoi teshehudin dhe dha selam[32]”, shtesa “pastaj e kėndoi teshehudin” nė hadith nuk ėshtė e saktė dhe ky shtim konsiderohet “SHADHĖ”[33] pasiqė transmetuesi i kėtij shtimi “ pastaj e kėndoi teshehudin ” Eshath Ibėn Abdulmeliku i cili e pėrcjell nga Muhamed ibėn Sirini, ėshtė veēuar me kėtė shtim, derisa tė gjithė transmetuesit e tjerė e tė njėjtit hadith nga Muhamed Sirini e pėrcjellin pa kėtė shtesė.[34] Nesaiu e transmeton po tė njejtin hadith nė sunenin e tij pa pėrmendur kėtė shtim. Nga ata dijetarė qė kanė gjykuar se ky shtim ėshtė i papranuar apo shadhė janė: Bejhakiu, Ibėn Abdulberri, Ibėn Haxheri dhe nga dijetarėt bashkohorė shejh Albani nė librin e tij “Iruaul galil”[35] .

Mirėpo, Sheukani nė librin e tij “Nejlul eutar” pėrmend edhe dy hadithe njėrin nga ibėn Mesudi qė gjendet tek Ebu Daudi dhe tjetrėn nga Aishja  qė gjendet te Taberaniu,  ku tregohet se kėndohet teshehudi pas sexhdeve tė harresės.

Kėto transmetime nuk janė tė sakta, e para ėshtė mursel[36], kurse tjetri ėshtė i dobtė, por ibėn Haxheri thotė se ėshtė e mundur qė dikush nga dijetarėt tė thotė se kėto tri transmetime mund tė pėrforcohen dhe tė bėhen hasen, ashtu siē ka thėnė Elalai se kjo  nuk ėshtė aq e largėt, pra se kėto tri hadithe sė bashku tė ngrihen nė shkallėn e hadithit hasen.

Nė fund, pasi kuptuam thėniet e dijetarėve dhe argumentet e tyre themi se dispozita nė kėtė ēėshtje ėshtė se kėndimi i teshehudit nuk ėshtė i nevojshėm dhe esencė ėshtė tė mos kėndohet, ky ėshtė mendimi mė i saktė dhe njėkohėsisht ėshtė zgjedhja e Ibėn Tejmijes dhe shumė dijetarėve tjerė[37], kurse nga dijetarėt bashkohorė Ibėn Bazi, Uthejmin, Albani dhe tė tjerėt.

Por, nėse kjo praktikohet nga dikush, atėherė nuk duhet kundėrshtuar, pasi ky ėshtė mendim i disa dijetarėve tė njohur si fukahatė hanefi dhe dijetarėt e tjerė. Allahu e di mė sė miri.

Kur duhet tė bėhet sevi sexhdeja, para apo pas selamit

Ēėshtja se a duhet tė bėhen sexhdet e haresės pas selamit apo para selamit ėshtė njė nga gjėrat qė fukahatė nė pėrgjithėsi kanė shumė mendime, numri i tė cilėve arrin nė nėntė thėnie[38].

Shkaku i kėtij mospajtimi ėshtė numri i shumtė i transmetimeve nga Resulullahu (salallahu alejhi ue selem), rreth vendit se ku i ka bėrė kėto sexh