Argument pėr kėtė emėr kemi fjalėn e Allahut tė Lartėsuar: “Allahu ėshtė vetėm njė Allah; larg qoftė asaj qė Ai tė ketė fėmijė. Ē'ka nė qiej dhe ēka nė tokė ėshtė vetėm e Tij. Mjafton qė Allahu ėshtė planifikues i pavarur.” (Nisa, 171)
Po ashtu fjala e Allahut: “Allahu, s'ka zot pos Tij. i Gjalli, Vigjiluesi.” (Bekare, 255)
Emri Allah ėshtė pėrmbledhės i tė gjithė emrave tė bukur dhe i cilėsive tė larta. Allah ėshtė emri mė i shenjtė, qė tregon tė qenėt mė i larti, njėshmėrinė e Tij dhe vetitė e Tij hyjnore.

EL VAHID EL EHAD (NJĖ I VETMI)

Allahu i Lartėsuar thotė: “Thuaj: “Ai, Allahu, ėshtė Njė!” (Ihlas, 1)
Po ashtu thotė: "Allahu ėshtė krijues i ēdo sendi, ai ėshtė i vetmi ngadhėnjyes!" (Rad, 16)
Njė i Vetėm ėshtė Ai i Cili ėshtė njėsuar me tė gjitha pėrsosmėritė, veēuar me ēdo pėrsosmėri, madhėshti, fisnikėri, bukuri, falėnderim, urtėsi, mėshirė dhe tipare tė tjera tė pėrsosmėrisė, s’ka tė ngjashėm si Ai dhe asgjė nuk i pėrngjan Atij nė asnjė gjė, Ai ėshtė i vetėm nė jetėn e Tij, nė pėrjetshmėrinė e Tij, diturinė, fuqinė, madhėshtinė, fisnikėrinė, bukurinė, falėnderimin, urtėsinė, mėshirėn dhe cilėsitė e tjera. Ai cilėsohet me pėrsosmėri tė paskajshme, po ashtu fundi i Tij ėshtė me tė gjitha kėto cilėsi tė sipėrpėrmendura, ndaj ėshtė obligim i robėrve njėsimi i Tij me fjalė e vepra dhe tė pranojnė pėrsosmėrinė e pėrgjithshme dhe veēimin me njėshmėrinė e ta veēojnė me llojet e ibadeteve (adhurimeve).
1. Ėshtė i vetėm nė Qenien e Tij dhe s’ka ndonjė tjetėr si Ai.
2. Ėshtė i vetėm nė tiparet (cilėsitė) e Tij dhe s’ka tė ngjashėm si Ai.
3. Ėshtė i vetėm nė veprat e Tij e s’ka ndihmės.


EL ALIJ EL A’LA (I LARTI, MĖ i LARTĖSUARI)

Allahu i Lartėsuar thotė: “E nuk lodhet duke i ruajtur (mirėmbajtur), ngase Ai ėshtė i Larti, Madhėshtori.” (Bekare, 255)
Po ashtu thotė: “Madhėroje larg tė metave Zotin tėnd, mė tė lartėsuarin!” (A’la, 1)
Kėto dy emra tregojnė se tė gjitha domethėniet e lartėsisė janė tė vėrtetuara pėr Allahun me tė gjitha format:
1. Lartėsia e Qenies, Ai qėndron mbi Arsh, mbi tė gjitha krijesat e Tij, i ndarė nga ata, mirėpo ėshtė i Dijshėm pėr veprimet e tyre, i sheh ata, rregullues i ēėshtjeve tė tyre tė dukshme e tė padukshme, folės me dispozitat e Tij tė pėrcaktuara, rregullsitė kozmike dhe dispozitat sheriatike.

2. Lartėsia e fuqisė, ajo ėshtė lartėsi e tipareve tė Tij dhe madhėshtia e Tij. nuk i ngjason asnjė cilėsi e krijesave Atij, madje tė gjitha krijesat nuk kanė mundėsi tė pėrvetėsojnė disa nga domethėniet e ndonjė cilėsie tė vetme. Allahu i Lartėsuar thotė: “Dhe asgjė nga dija e Tij nuk mund tė pėrvetėsojnė,...” (Bekare, 255)
Dhe nga kjo mėsojmė se asgjė nuk i pėrngjan Atij nė tė gjitha cilėsitė e Tij.

3. Lartėsia e mposhtjes, Ai ėshtė Mposhtės i vetėm, i Cili me fuqinė dhe lartėsinė e Tij i mposht tė gjitha krijesat, tė gjitha ēėshtjet e tyre janė nė dorėn e Tij, ē’deshi, ajo ndodhi dhe nuk e pengon nė kėtė askush. E, ajo pėr tė cilėn s’deshi, nuk ndodhi, ndaj po tė mblidhen tė gjitha krijesat nė sjelljen e diēkaje qė nuk e do Ai, nuk do tė munden. E, po ashtu, nėse mblidhen tė pengojnė diēka ēka Ai dėshiron, nuk do tė munden pėr shkak tė fuqisė sė Tij tė pėrsosur dhe realizimin e dėshirės sė Tij dhe pėr shkak tė varfėrisė sė madhe tė tė gjitha krijesave pėr Tė nė ēdo formė.

EL EVEL (I PARI), EL AHIR (I FUNDIT), EDH DHAHIR (I DUKSHMI), EL BATIN (I PADUKSHMI)

Allahu i Lartėsuar thotė: “Ai ėshtė i pari qė s'ka fillim dhe i fundit qė s'ka mbarim, i dukshmi dhe i padukshmi,...” (Hadid, 3)
Ndėrkaq, i Dėrguari i Allahut, paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi tė, e ka komentuar kėtė me njė komentim tė plotė e tė qartė e ka thėnė: “Ti je i Pari e s’ka gjė para Teje, Ti je i Fundit e s’ka gjė pas Teje, Ti je i Dukshmi e s’ka gjė mbi Ty, Ti je i Padukshmi, kėshtu qė s’ka gjė pėrtej Teje.” (Shėnon Muslimi)
Nė kėtė mėnyrė ka sqaruar ēdo emėr me gjithė domethėniet dhe ka mohuar ēdo gjė qė ėshtė nė kundėrshtim me Tė e kėto emra tregojnė pėr pėrsosmėrinė e pėrvetėsimit tė Tij ndaj tė gjitha krijesave.

1. Pėrvetėsim kohor: EL EVEL (I PARI), EL AHIR (I FUNDIT)
EL EVEL (I PARI) tregon se ēdo gjė ėshtė e re, e shpikur, pasi nuk ka ekzistuar, ndaj obligim i njeriut ėshtė tė njohė Vlerėn e Allahut nė ēdo begati fetare apo tė kėsaj bote, nga shkaku e shkaktari janė nga Allahu i Lartėsuar.
EL AHIR (I FUNDIT) tregon se Ai synohet, Ai ėshtė Strehimtari kah i Cili krijesat strehohen pėr tė gjitha kėrkesat e tyre.

2. Pėrvetėsim vendor: EDH DHAHIR (I DUKSHMI), EL BATIN (I PADUKSHMI)
EDH DHAHIR (I DUKSHMI) tregon pėr madhėshtinė e cilėsive tė Tij dhe njėkohėsisht tregon nevojėn (vogėlsinė) e ēdo gjėje para Madhėshtisė sė Tij, Qenien, cilėsitė dhe lartėsinė e Tij.

EL BATIN (I PADUKSHMI) tregon pėr pėrvetėsimin e Allahut pėr ēdo gjė tė fshehtė e tė hapur, pėr mėkatet dhe imtėsi tė tjera, njėkohėsisht siē tregon edhe pėr pėrsosmėrinė e afrimit tė Allahut tė Lartėsuar.
Ndaj sado qė tė bėjnė pėrcaktime tė kohėve tė mėparshme periodike deri nė pafund, Allahu ėshtė para gjithė kėsaj dhe pėr ēdo kohė tė mėvonshme, sado qė ta pėrcaktojnė, Allahu ėshtė pas kėsaj (I FUNDIT), Ai ėshtė i Cili ka shpikur kohėrat dhe tė gjitha krijesat dhe tė gjitha ato nė ekzistencėn dhe vazhdimėsinė e tyre janė tė varura nga Allahu i Lartėsuar.
Nuk ka kundėrshtim mes EDH DHAHIR (I DUKSHMI) dhe EL BATIN (I PADUKSHMI), ngase si Allahu nuk ėshtė asgjė, nuk i ngjason Atij asgjė nė tė gjitha cilėsitė, Ai ėshtė i Larti nė afėrsinė e Tij dhe i Afėrt nė lartėsinė e Tij.

Husejn Serraxh
5.10.2007