Veēoria e tkurrjes dhe bymimit tė ujit e pėrmendur mė parė, pėrbėn njė rėndėsi tė veēantė pėr sa i pėrket deteve. Po tė mos ekzistonte njė veēori e tillė e ujit, pjesa mė e madhe e ujit mbi tokė do tė ngrinte plotėsisht dhe nuk do tė mbeste shpresė jete as nė liqene e as nė dete.

Le ta shpjegojmė mė me detaje kėtė fakt. Nė shumė vende nė Tokė temperatura gjatė ditėve tė ftohta tė dimrit zbret poshtė 0°C. Ky i ftohtė natyrisht qė ndikon edhe detet edhe liqenet dhe kėshtu qė masat e ujit fillojnė e ftohen. Shtresat e ftohta zhyten drejt fundit duke nxjerrė nė sipėrfaqe shtresa mė tė ngrohta por qė edhe kėto me ndikimin e kėtij ajri tė ftohtė, ftohen dhe zhyten drejt fundit. Kur nxehtėsia arrin nė 4°C ky ekuilibėr ndryshon. Kėtė radhė nė ēdo ulje tė nxehtėsisė uji bymehet dhe rrjedhimisht bėhet mė i lehtė. Kėshtu qė temperatura prej 4°C qėndron mė nė fund dhe lart saj vazhdon me radhė 3°C, 2°C... Nė temperaturėn 0°C nė sipėrfaqe tė ujit fillon ngrirja. Por kėtu vetėm sipėrfaqja ėshtė e ngrirė sepse ajo shtresė uji prej 4°C qė qėndron nėn sipėrfaqe ėshtė e domosdoshme pėr tė siguruar jetesėn peshqve dhe gjallesave tė tjera nėnujore.

Nė kėtė kuadėr edhe veēoria e pikės sė pestė luan njė rol tepėr tė rėndėsishėm: kjo veēori ėshtė pėrcjellshmėria e ulėt termale e akullit dhe borės. Pra, akulli pėrcjell shumė pak tė ftohtėt e ajrit nėpėr shtresat e mėposhtme tė ujit. Kėshtu qė edhe kur temperatura jashtė arrin deri nė -50°C, shtresa e akullit mbi sipėrfaqe tė ujit nuk i kalon 1 apo 2 metra. Pėr kėtė arsye edhe fokat, pinguinėt dhe kafshėt e tjera polare mund tė arrijnė tė depėrtojnė lehtėsisht nė ujė.)

Ēdo tė ndodhte po tė mos ishte me tė vėrtetė kėshtu? Ēdo tė ndodhte nėse uji ashtu si tė gjitha lėngjet e tjera do tė sillej "normal" ku nė paralel me humbjen e nxehtėsisė tė rritej dendėsia e tij dhe akulli tė binte nė fund?

Nė njė rast tė tillė nė oqeane, dete e liqene, ngrirja do tė fillonte nga poshtė. Kur ngrirja tė fillonte nga poshtė, nė sipėrfaqe nuk do tė ekzistonte njė shtresė pėr tė penguar tė ftohtėt dhe do tė vazhdonte tė ndikonte gjithmonė e mė lart. Kėshtu qė pjesa mė e madhe e oqeaneve, deteve dhe liqeneve do tė ktheheshin nė gjendjen e njė mase gjigande akulli. Mbi sipėrfaqen e deteve do tė mbeste njė shtresė e hollė uji prej disa metrash dhe, edhe nėse do tė rritej temperatura e ajrit, akulli nė fund nuk do tė mundej tė shpėrbėhej kurrė. Nė detet e njė bote tė tillė nuk do tė jetonin dot gjallesat nėnujore. Nė njė sistem ekologjik ku detet janė "tė vdekur" nuk mund tė jetė e mundur po ashtu edhe jeta e gjallesave tokėsore. Shkurtimisht Toka do tė ishte njė planet i pajetė nėse uji do tė sillej "normalisht".

Pyetjes se pėrse uji nuk sillet "normal", pra, qė deri nė 4° C tkurret e mė pas menjėherė fillon e bymehet, nuk mund t'i pėrgjigjet asnjė.

Harun Jahja

03.01.2006