Sipas teorive mė tė reja, shkencėtarėt deklarojnė se jeta e universit sillet rreth 13.7 miliardė vite. Kozmosi filloi me njė shpėrthim tė madh e pastaj yjet dhe galaktika nisėn tė formohen. Mirėpo mes shkencėtarėve ka lindur njė problem, ngase shpėrthimi duhet tė ndriēojė kozmosin dhe kozmosi tė nisė me ndriēim direkt. Por zbulimet e reja shkencore tregojnė se kozmosi nė fillimin e tij ka kaluar periudha tė errėta pėr miliona vite! Pas kėsaj yjet dhe galaktikat kanė filluar tė formohen duke pėrfunduar kohėn e errėsirave dhe filloi koha e dritės.

Shkencėtarėt deklarojnė se ata kanė zbuluar njė galaktikė e cila ėshtė larg nesh 13 miliardė vite dritė. Kjo galaktikė konsiderohet prej trupave mė tė largėt nga Toka dhe shkėlqimi i saj mund tė vėrehet vetėm me pėrdorimin e teknikave shumė tė pėrparuara. Njė ekip shkencėtarėsh nga Universiteti i Kalifornisė deklarojnė se atė galaktikė e kanė vėzhguar pėrmes observatorit Keck II, i cili gjendet nė njėrėn prej majave tė vullkaneve tė shuar.

Shkencėtarėt vėrtetojnė se pėrmes zmadhimit tė teleskopit kozmik arritėn tė shohin njė dritė qė del nga galaktikat e formuara para 13 miliardė vitesh dhe kjo kur mosha e universit ishte 550 milionė vjet. Nė atė kohė hapėsira vazhdonte tė kalonte nė periudhėn e errėt kozmike. Astronomėt i shpjegojnė kėto zbulime me fjalėt se ata shfrytėzuan thjerrat tėrheqėse dhe shfrytėzojnė dritėn e galaktikave tė afėrta si thjerrat pėr zmadhimin dhe pėrforcimin e dritės qė del nga kėto yje tė fikura.

Realiteti i vėrtetuar shkencor

Universi ka filluar me periudhėn e errėsirave, e cila ka vazhduar miliona vjet. Pastaj yjet kanė filluar tė formėsohen dhe tė pėrhapin dritė. Si rrjedhim i kėsaj mė parė janė krijuar errėsirat e mė pas ėshtė krijuar drita.

Realiteti kuranor

Nga mrekullitė e Kuranit ėshtė se Allahu i Lartėsuar ka folur rreth fillimit tė krijimit dhe ka pėrmendur errėsirėn para dritės. Allahu i Plotfuqishėm thotė: "Qoftė lavdėruar Allahu qė krijoi qiejt dhe Tokėn dhe bėri errėsirat dhe dritėn. E megjithatė, ata qė nuk besojnė, sajojnė zota tė tjerė si tė barabartė me Zotin e tyre." (En'am, 1)

Nėse i pėrcjellim tė gjitha ajetet e Kuranit tė cilat flasin rreth fillimit tė krijimit, do tė vėrejmė se Allahu i Lartėsuar gjithmonė pėrmend errėsirėn para dritės.

Aspekti i mrekullisė

Kėtu shfaqet njė aspekt prej aspekteve tė mrekullisė. Allahu i Lartėsuar nė kėtė ajet fisnik ka filluar me lavdėrimin e Vetes pėr faktin se Ai krijoi pėr ne qiejt dhe Tokėn: "Qoftė lavdėruar Allahu qė krijoi qiejt dhe Tokėn" pastaj pėr tė na vėrtetuar neve se Ai ėshtė Krijues i qiejve dhe i Tokės na ofroi njė fakt shkencor, mė parė errėsirėn e pastaj dritėn "dhe bėri errėsirat dhe dritėn", megjithėkėtė jobesimtarėt mohojnė Zotin dhe i pėrbuzin dhuntitė e Tij "E megjithatė, ata qė nuk besojnė, sajojnė zota tė tjerė si tė barabartė me Zotin e tyre."

Kjo na jep tė kuptojmė se Kurani ėshtė shumė preciz nė shprehjet e tij dhe nė radhitjen e fjalėve. Meditoni sesi Kurani nuk ka thėnė "dhe bėri dritėn dhe errėsirat", por tha "dhe bėri errėsirat dhe dritėn", sepse errėsira dhe drita janė rezultat i krijimit tė qiejve dhe Tokės. Allahu i Lartėsuar ka krijuar lėndėn e qiejve dhe tė Tokės dhe kjo lėndė ka kaluar nė periudha tė errėta e mė pas ėshtė shfaqur drita.. Gjithashtu, Kurani gjithnjė pėr errėsirėn shprehet nė shumės ndėrsa pėr dritėn nė njėjės. Arsyeja ėshtė se pėrqindja e errėsirės nė kozmos ėshtė mė tepėr se 96%, respektivisht pjesa dėrrmuese e kozmosit ėshtė errėsirė, ndėrsa sasia e dritės ėshtė shumė e vogėl dhe kjo pa dyshim se konsiderohet njė mrekulli tjetėr.

Atėherė tek fjala e Allahut tė Lartėsuar "dhe bėri errėsirat dhe dritėn", kemi tre sinjalizime:

1- Errėsirat dhe drita bashkė janė rezultat i krijimit tė qiejve dhe tė Tokės dhe kjo ėshtė e vėrtetė shkencore.

2- Errėsira ėshtė formuar para dritės dhe kėtė shkencėtarėt po e vėrtetojnė sot.

3- Ajeti pėrmes fjalės "errėsirat" nė shumės dhe fjalės "dritėn" nė njėjės sinjalizon se errėsira ėshtė shumė mė e madhe nė kozmos sesa drita. Kėtė shkencėtarėt po e vėrtetojnė sot. Ata deklarojnė se 96% e kozmosit ėshtė lėndė dhe fuqi e errėt. Themi ashtu siē ka thėnė Allahu i Lartėsuar: "Dhe thuaj: "Falėnderimi qoftė pėr Allahun, Ai do t'jua tregoj; shenjat e Tij e ju do t'i njihni ato!" E Zoti yt, nuk ėshtė i pakujdesshėm ndaj veprave qė bėni ju." (Neml, 93)

 

Abdu'daim el Kehil
Pėrktheu: Almedin Ejupi
26.4.2009

Referencat
1- Artikulli me titull: Zbulimi i galaktikės mė tė largėt nga planeti i Tokės, i publikuar nė rrjetin amerikan CNN mė datė 16.02.2004.
2- Artikulli me titull: Shkencėtarėt arritėn tė vėzhgojnė dritėn kozmike, mosha e sė cilės ėshtė 13 miliardė vjet, i publikuar nė rrjetin amerikan CNN mė datė 17.07.2007.
3- E Papantonopoulos, The Physics of the Early Universe, Springer,2005.
4- Matts Roos, Introduction to Cosmology, John Wiley and Sons, 2003.
5- Michael Rowan-Robinson, Cosmology, Oxford University Press, 1996.
6- Malcolm S. Longair, The Cosmic Century, Cambridge University Press, 2006.
7- Klapdor-Kleingrothaus, Dark Matter in Astro- And Particle Physics, Springer, 2003.
8- The Age of the Universe, Dark Matter, and Structure Formation, Colloquium on the Age of the Universe St, National Academies Press, 1998.