Islami
mban qėndrim mesatar ndėrmjet socializmit dhe
kapitalizmit apo ideologjive tė tjera tė cilat ngrihen
mbi parimin e lirisė sė pronėsisė. Socializmi qė nga
origjina e tij e mohon parimin e trashėgimisė dhe e
konsideron padrejtėsi qė kundėrshton parimet e
drejtėsisė. Bijve tė tė vdekurit dhe tė afėrmve tė tij
absolutisht nuk u jep asgjė. Kapitalizmi dhe sistemet e
tjera ekonomike, lirinė tėrėsisht ia lėnė njeriut dhe ai
vepron ēfarė tė dėshirojė pa i vėnė kritere. Ai mund t'i
privojė tė gjithė tė afėrmit e tij nga trashėgimia dhe
atij i takon e drejta pėr testament nga pasuria e tij
pėr njė tė huaj, mik apo shėrbėtor. Ashtu siē ka tė
drejtė qė pasurinė e tij tia lė testament kafshėve,
qenit, maces, prostitutave apo ndonjė klubi kumari e tė
ngjashme me kėso lloj testamentesh tė ēuditshme.
Islami i ka dhėnė njeriut liri veprimi vetėm nė 1/3 e
pasurisė sė tij; ka tė drejtė tė lejė testament ose ta
dhurojė brenda kėtij kufiri. Kėtė kuotė ia lė testament
kujt tė dojė me kusht qė tė jetė nė fushėn e sė mirės
ose atyre qė pėrfitojnė nga ajo pasuri. Nuk lejohet
testamenti nė fushėn e sė ndaluarės e as kafshėve si
qenit, maces ... Ndėrsa 2/3 e tjera tė pasurisė u
takojnė tė afėrmve tė tij ose atyre qė e lidh lidhja e
fortė siē janė tė afėrmit. Kjo kuotė e pasurisė ėshtė
ekskluzivisht e drejtė e tyre juridike. Trashėgimlėnėsi
nuk posedon liri veprimi nė tė e as nuk mund ti privojė
ata. Kėsisoj, Islami ka ruajtur tė drejtėn e
trashėgimtarėve gjatė jetės sė pronarit tė pasurisė.
Thjesht, me t'u sėmurė njeriu me sėmundjen e vdekjes,
atij nuk i takon ta shpėrdorojė pasurinė me qėllim
dėmtimi trashėgimtarėt ose humbjen e tė drejtės sė tyre.
Amir b. Sad transmeton nga babai i tij ku thotė: Iu
ankova tė Dėrguarit tė Allahut, lavdėrimi dhe paqja e
Allahut qofshin mbi tė, - nė haxhillėkun lamtumirės- sa
qė mė ėshtė ashpėrsuar sėmundja, hyri tek unė i Dėrguari
tė mė vizitonte dhe i thashė: O i Dėrguar i Allahut!
Unė jam njeri i pasur kurse mė trashėgon vetėm njė
vajzė, a tė jap lėmoshė tėrė pasurinė time? Tha: Jo.
Gjysmėn e saj? Tha: Jo Thashė: "Njė tė tretėn? " Tha:
Lėre testament vetėm njė tė tretėn, madje edhe njė e
treta ėshtė shumė. Qė ti lėsh trashėgimtarėt e tu tė
pasur ėshtė mė mirė se sa ti lėsh tė varfėr tua
shtrijnė njerėzve duart pėr tu kėrkuar. Ēdo shpenzim qė
e bėn vetėm se do tė tė shpėrblen Allahu, madje edhe pėr
kafshatėn e gojės qė e ndan pėr gruan tėnde. Shėnon Ebu
Davudi dhe Daremiu.
Islami gjithashtu pėr vlefshmėrinė e testamentit ka
kushtėzuar tė mos synohet dėmtimi i trashėgimtarėve. Ebu
Hurejra, Allahu qoftė i kėnaqur me tė, transmeton nga i
Dėrguari i Allahut, lavdėrimi dhe paqja e Allahut qoftė
mbi tė, se ka thėnė: Burri apo gruaja i bėjnė adhurim
Allahut gjashtėdhjetė vjet pastaj u vjen vdekja e
prishin (dėmtojnė) testamentin atyre u obligohet zjarri
Pastaj Ebu Hurejra lexoi ajetin: ...pasi tė kryhet
testamenti e tė lahet borxhi, duke mos e dėmtuar askėnd.
Kjo ėshtė porosia e Allahut! Allahu ėshtė i
Gjithėdijshėm dhe shumė Durues. (Nisa 11-12) Hadithin e
shėnon Ebu Davudi dhe Tirmidhiu.
Pėr kėtė qėllim mė e arsyeshme ėshtė qė trashėgimlėnėsi
i cili nuk posedon shumė pasuri tė mos lejė testament
nga pasuria e tij nė mėnyrė qė tė ruajė tė drejtėn e
trashėgimtarėve, sidomos kur pasuria nuk mjafton pėr
plotėsimin e nevojave tė trashėgimtarėve dhe ata janė tė
vegjėl dhe kanė nevojė pėr edukim dhe shpenzim.
Karakteristikat e sistemit islam mbi trashėgiminė janė:
- Allahu i Lartėsuar ka marrė pėrsipėr sqarimin e atyre
qė kanė tė drejtė trashėgimie nė pasurinė e tė vdekurit
dhe nuk i ka lėnė kėtė tė drejtė pronarit tė pasurisė nė
pėrcaktimin e trashėgimtarėve e as caktimin e pėrpjesėve
tė pasurisė. E tėrė kjo i takon Allahut tė Lartėsuar pėr
shkak tė dijes sė Tij se njeriu mund tė pasojė epshet
ose tė ndikohet nga ndjenjat e papėrmbajtura. Kėsisoj
bėn padrejtėsi nė gjykimin e tij dhe i privon disa
trashėgimtarė ose i jep pėrparėsi disave ndaj disa tė
tjerėve, gjė tė cilėn e refuzon sheriati islam.
Trashėgimia nė sheriatin islam ėshtė e detyrueshme sa i
pėrket trashėgimtarit dhe trashėgimlėnėsit.
Trashėgimtari e merr pėrpjesėn e vet dhe pastaj posedon
liri veprimi me tė. Nėse do ia dhuron atė dikujt, jep
lėmoshė ose heq dorė dhe i jep ndokujt. Ndėrsa
trashėgimlėnėsi patjetėr duhet ti nėnshtrohet ndarjes
sė Allahut tė Gjithėdijshėm e tė Urtė. Sistemi islam i
trashėgimisė nė kėtė drejtim veēohet nga sistemet e
tjera tė vendosura nga njerėzit tė cilat pronarit tė
pasurisė i japin tė drejtėn tė pėrcaktojė pėrfituesit
nga pasuria e tij pas vdekjes, caktimin e pėrpjesėve pėr
secilin.
- Islami trashėgiminė e ka pėrkufizuar nė rrethin
familjar dhe nuk e tejkalon atė. Prandaj, patjetėr duhet
tė ekzistojė prejardhja e vėrtetė, afėrsia e gjakut apo
martesa e ligjshme. Kėta njerėz mė sė shumti kanė lidhje
me tė vdekurin. Nė rrethin familjar nė pėrcaktimin e
pėrpjesėve Islami i jep pėrparėsi mė tė afėrmit tė tė
vdekurit i cili konsiderohet vazhdimėsi e tė vdekurit si
bijtė, babai... Islami nė dhėnien pėrparėsi tė disa
trashėgimtarėve ndaj disa tė tjerėve si parim ka
faktorin e fuqisė sė afrimitetit dhe dobive ndėrmjet
trashėgimtarit dhe trashėgimlėnėsit.
- Sistemi islam mbi trashėgiminė ka caktuar kuotėn e
trashėgimtarėve me pėrpjesa tė caktuara si njė e teta,
njė e katėrta, gjysma, njė e gjashta, njė e treta dhe dy
tė tretat, ndėrsa pėrveē kėtyre tė tjerėt trashėgojnė
nga aspekti i afrimitetit respektivisht trashėgojnė atė
qė ngelet prej pasurisė. Ska dyshim se kėtė nuk mund ta
e gjejmė nė sisteme klasike e as bashkėkohore, por ky
ėshtė sistemi i pėrpiktė islam.
-Sistemi i trashėgimisė nė Islam kundėrshton parimin e
grumbullimit tė pasurisė tek njė individ nė llogari tė
tė tjerėve, por ai bėn copėtimin dhe ndarjen e pasurisė
te numri mė i madh i mundshėm i trashėgimtarėve meritor.
- Sistemi i trashėgimisė nė Islam ka punuar nė mbrojtjen
e tė dobėtėve, grave dhe fėmijėve. Kurse mė parėsori pėr
kujdesin e tyre janė tė afėrmit e tyre. Kėsisoj, Islami
ia ka caktuar femrės kuotėn e trashėgimisė. Nėna, vajza,
gruaja, motra dhe tė tjera kanė pėrpjesėn e caktuar nė
pasurinė e tė vdekurit nė mėnyrė qė tu ruhet jeta dhe
nderi i tyre.
Gjithashtu ka caktuar edhe pėr fėmijėn e mitur si dhe
pėr atė qė ėshtė nė barkun e nėnės kuotėn sikur tė
rriturit. Nuk e ka veēuar djalin e madh me diēka qė e
dallon nga anėtarėt e tjerė tė familjes ashtu siē ėshtė
e pranishme kjo nė disa sisteme duke i dhėnė tėrė
pasurinė djalit tė madh. Ska dyshim se ligji islam nė
kėtė drejtim ėshtė mė i vėrtetė, mė i drejtė dhe mė i
mėshirshėm nga aspekti se tė miturit dhe gratė kanė
nevojė pėr mė shumė kujdes dhe mė shumė nevojė pėr
pasurinė e babait tė tyre sesa tė rriturit tė cilėt janė
edukuar gjatė jetės sė prindit tė tyre ose mund tė kenė
grumbulluar prej pasurisė atė qė i mjafton ose kanė
siguruar rrugėt e fitimit qė u siguron jetėn tė jetojnė
nė bollėk pėr dallim nga tė vegjlit.
-Islami martesėn e ligjshme e ka bėrė prej shkaqeve tė
trashėgimisė. Bashkėshortja trashėgon nga bashkėshorti
dhe nė tė kundėrtėn bashkėshorti trashėgon nga
bashkėshortja. Kėsisoj respektohet lidhja martesore nė
mėnyrė qė tė japė frytet e saj dhe njėkohėsisht shfaqet
dashuria, mėshira dhe mirėkuptimi ndėrmjet tyre.
- Sistemi i trashėgimisė nė Islam nevojėn e ka bėrė
esencė pėr dallimin nė trashėgimi. Pėr kėtė qėllim
kuotėn e vajzės e ka caktuar sa gjysma e kuotės sė
vėllait tė saj mashkull, ngase nevoja e tij pėr pasuri
konsiderohet mė e madhe sesa e asaj. Kėrkesat jetėsore
dhe pėrgjegjėsitė e tij janė mė tė mėdha sesa tė asaj.
Nga ana e saj nuk kėrkohen disa obligime qė kėrkohen nga
vėllai i saj. Shpenzimet i takojnė babait derisa ajo
ėshtė nė shtėpinė e tij, ndėrsa kur tė kalojė nė
shtėpinė e bashkėshortit, atij i obligohet mbikėqyrja.
Kėsisoj vėrejmė se ajo ėshtė e siguruar materialisht nė
tė gjitha etapat e jetės. Atė qė e merr si mehr (paja e
nusėrisė) ose trashėgimia mbetet pasuri e ruajtur nuk i
pakėsohet pėrveē nė disa raste tė domosdoshme. Nga kjo
pikėnisje, Islami kuotėn e djalit tė tė vdekurit e ka
bėrė mė shumė se sa tė babait tė tij (tė vdekurit),
ngase djali ballafaqohet me jetėn dhe ka nevojė mė tepėr
pėr pasurinė e tė vdekurit sesa babai i tij. Gjyshi
ėshtė nė fund tė jetės dhe nuk i ka kėrkesat si tė
djalit si dhe nuk ndjen nevojė pėr pasurinė pėrveē sa
pėr tu kujdesur pėr pleqėrinė e tij dhe ti sigurojė
nevojat elementare pėr dallim nga djemtė, tė cilėt kanė
nevojė dhe pėrgjegjėsitė e tyre janė mė tė mėdha.
Kėto karakteristika dhe tė tjera tė cilat nuk i
pėrmendėm kėtu, e kanė bėrė sistemin islam tė
trashėgimisė nė mesin e shumė sistemeve tė tjera sistem
ideal, tė pėrkryer nė tė gjitha aspektet shoqėrore dhe
ato ekonomike. Ia ruan tė drejtėn secilit pa
neglizhencė. Si tė mos jetė kėshtu ngase ėshtė ligj i
Zotit tė botėve: A mos kėrkojnė ata gjykimin (me
ligjin) e (kohės sė) injorancės (paganizmit paraislamik)?!
E kush ėshtė gjykatės mė i mirė se Allahu pėr njerėzit
qė besojnė bindshėm? (Maide, 50).