Falënderimi i takon Allahut, Zotit të botëve. Paqja dhe bekimi i Zotit qofshin për të Dërguarin tonë, Muhamedin, për familjen e tij dhe për shokët e tij.
Termi ekstremizëm fetar sot është shumë i përhapur në shkrimet e shumicës së njerëzve dhe sidomos këtë term e gjejmë nëpër gazeta, radio dhe media të tjera.

Ajo që më nxiti t’i qasem kësaj tematike është polemika dhe mospajtimi për domethënien e këtij nocioni, ndërmjet tepruesve dhe atyre që janë neglizhues. Secili prej tyre e komenton këtë term varësisht nga shkolla e tij ideologjike, nga prirjet e tij, nga pasionet, parimet dhe objektivat e tij. Pas meditimit vëren se ka mospajtime dhe dallime të mëdha edhe në mesin e intelektualëve dhe ekspertëve sa i përket kuptimit dhe domethënies së këtij termi. I shtojmë kësaj edhe guximin e disa shkruesve dhe intelektualëve, madje ithtarëve të drejtimit mesatar në përcaktimin e kuptimit të tij.

Komentimi i ekstremizmit fetar konsiderohet çështje relative dhe dallon prej një rrethi në rrethin tjetër, nga një kulturë në tjetrën. Atë që ti e konsideron si ekstreme dhe të skajshme, tjetri e konsideron prej gjërave mesatare, ndërsa një tjetër mund ta konsiderojë si qëndrim tejet tolerant. Madje, nëse shkojmë pak më larg, vërejmë se ndoshta vetë personi mban një sjellje ose një ide për të cilën është i bindur, por pas një kohe qëndrimi i tij ndryshon dhe mendon se sjellja ose qëndrimi i mëhershëm konsiderohet si ekstrem dhe tërhiqet nga ai qëndrim. Kësisoj, na bëhet e qartë se është shumë vështirë, madje e pamundur të përcaktojmë domethënien e ekstremizmit dhe ta interpretojmë me një kuptim të caktuar dhe të pajtohemi me të. Kjo për faktin se nuk nisemi nga pikënisje të qëndrueshme dhe unanime, por nisemi dhe përqendrohemi tek argumenti i zakonit, i rrethit, i kulturës dhe i formimit individual. Pasi qëndron kështu, patjetër do të kemi mospajtime dhe dallime të dukshme në këtë madje edhe nga bijtë e një vendi dhe të një kulture të veçantë.

Një problem tjetër me të cilin po përballemi në shpjegimin e ekstremizmit është koncepti i kulturës perëndimore në përcaktimin e ekstremizmit dhe terrorizmit. Ndërmjet nesh dhe atyre ekziston dallim i madh në referenca dhe argumente fetare, në kulturë, zakone dhe tradita, çka e vështirëson edhe më tepër që të pajtohemi me ata lidhur me këtë çështje. Ne përgjithësisht pajtohemi me popujt e tjerë rreth ndalimit të veprimeve të rrezikshme për të cilat ligjet qiellore janë njëzëri rreth ndalimit të tyre, siç janë: vrasja e të pafajshmëve, uzurpimi i pronës së tjetrit e të ngjashme me këto, mirëpo këto janë të pakta në numër e nuk konsiderohen shumica e çështjeve dhe e hollësive të cilat përfshihen brenda kuptimit të ekstremizmit fetar. Pikërisht për këtë arsye dhe shumë të tjera konsiderohet i domosdoshëm kthimi në origjinën dhe në bazën e prerë për shpjegimin e ekstremizmit dhe përcaktimit të kuptimit të tij. E, kjo pa dyshim se është ligji i cili nuk i afrohet gënjeshtra nga asnjëra anë, i zbritur nga Allahu i Lartësuar tek i Dërguari i Tij i sinqertë.

Parimisht pajtohemi se ligji islam ndalon ekstremizmin, teprimin në fjalë, në vepra dhe në besime. Ai ka përdorur forma dhe metoda të ndryshme për sqarimin e kësaj. Herë me ndalimin e kësaj, herë duke tërhequr vërejtjen nga përngjasimi me jobesimtarët në teprimin e herë të tjera duke sqaruar se teprimi është shkak për shkatërrim. Juristët islamë janë unanimë për ndalimin e teprimit me të gjitha format dhe llojet e tij. Allahu i Lartësuar thotë: “O ithtarët e librit, mos teproni në fenë tuaj dhe mos thoni tjetër gjë për Allahun, përveç asaj që është e vërtetë.” (Nisa, 171) Gjithashtu thotë: “Thuaju: “O ithtarë të librit, mos e teproni në fenë tuaj jashtë të vërtetës dhe mos shkoni pas epsheve të një populli të mëparshëm që ka humbur, që ka shkaktuar humbjen e shumë të tjerëve dhe që u largua në tërësi prej rrugës së drejtë.” (Maide, 77)
Ndërsa i Dërguari, lavdërimi dhe paqja e Allahut qoftë mbi të, thotë: “O ju njerëz! Kini kujdes ekstremizmin në fe, sepse ata që u shkatërruan para jush u shkatërruan për shkak të ekstremizmit në fe.” Shënon Nesaiu.
Gjithashtu ka thënë: “Mos më ngrini ashtu siç ngritën të krishterët birin e Merjemes. Unë jam rob. Thoni rob i Allahut dhe i Dërguar i Tij.” Shënon Buhariu dhe Muslimi.
Ndërsa në transmetimin e Muslimit nga Ibni Mesudi transmetohet se i Dërguari ka thënë: “Janë të shkatërruar ata që e teprojnë.” E tha tri herë.

I Dërguari ka udhëzuar për drejtësi dhe mesatare në çdo çështje. Kur mund të themi se një vepër është ekstrem fetar, a është një koncept i gjerë i cili i jep të drejtën secilit ta përdorë edhe atëherë kur nuk pajtohet me dëshirën e tij ose kundërshton ideologjinë e tij apo ai është i veçantë? Ka disa shenja:
- Ka njerëz të cilët për atë që përmbahet dhe nuk e konsumon duhanin ose alkoolin thonë se është ekstremist; atë që lëshon mjekër dhe ngre pantallonat deri në nyje e konsiderojnë ekstremist; atë që ndalon muzikën gjithashtu; atë që flet dhe u tërheq vërejtjen të tjerëve për kamatën dhe bixhozin e konsiderojnë ekstremist; atë që e ndalon përshëndetjen me dorë me gra të huaja e konsiderojnë ekstremist; femrën e cila respekton veshjen islame e quajnë ekstremiste; atë që i përmbahet besimit të të parëve dhe kujdeset ta respektojë Sunetin e konsiderojnë ekstremist.

Por ka edhe të tillë që i veshin fesë veprime të ulëta, dëmi i të cilave është i dukshëm për shoqëritë, i lejojnë dhe orvaten të justifikohen për lejimin e tyre duke konsideruar se ato nuk kanë të bëjnë me ekstremizmin. Dikush vret, derdh gjak dhe i kapërcen kufijtë në emër të xhihadit të ligjshëm dhe të rezistencës. Ai në këtë veprim vetëm se i bën dëm Islamit dhe muslimanëve. Ka prej tyre që ulin vlerën dijetarëve të mëdhenj, shpifin për ta, i përgojojnë, kurse njerëzve u tërheqin vërejtjen që të kenë kujdes prej tyre (dijetarëve) në emër të xhelozisë ndaj fesë. Këtë veprim e konsiderojnë të ligjshëm dhe nuk e shohin si ekstremizëm.

Termi ekstremizmi fetar nuk është përmendur në Islam, mirëpo atë e kanë përdorur disa dijetarë si Neveviu dhe Ibn Tejmije. Sipas kuptimit etimologjik do të thotë qëndrim në një anë të skajme dhe dalje nga mesatarja. Përfshin kalimin në skajin e diçkaje si në ashpërsi edhe në lehtësi. Xhesasi, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Skaji i diçkaje ose mund të jetë fillimi ose fundi i saj.” Mirëpo njihet se ky term përdoret për ashpërsi të tepruar dhe rreptësi. Konsiderohet si sinonim i fjalës teprim, kurse teprimi në fe është shkelje e kufirit ligjor nga ana e muslimanit në çdo gjë, siç i thotë Imam Ahmedi birit të tij: “Mos tepro në asgjë, madje as në dashuri e urrejtje.” Ibn Tejmije thotë: “Fjala e të Dërguarit: “Mos teproni në fe” është universale, përfshin të gjitha llojet e teprimit në besim dhe në vepër. Teprimi ka forma të shumta, prandaj kur njeriu e tepron dhe i tejkalon kufijtë e ligjit islam qoftë në çështje të besimit, të adhurimit, të sjelljes, të karakterit, të ndjenjave etj., ai bie në ekstremizëm. Këtë po e ilustrojmë me shembuj:

1- Në besim: Ka prej tyre që teprojnë në madhërimin (lartësimin) e njerëzve të mirë, bekohet përmes tyre, i merr ata si zota, kërkon ndihmë prej tyre, betohet në emër të tyre, ndjen frikë prej tyre, kërkon prej tyre atë që nuk mund ta japë vetëm se Allahu. Gjithashtu ka prej tyre që teprojnë në bërjen e muslimanëve jobesimtarë, i bëjnë bidatxhinj, i akuzojnë ata për dyshimin më të vogël, gjakun, nderin dhe pasurinë e tyre i bëjnë të lejuara pa të drejtë.

2- Në adhurim: Ka prej tyre që teprojnë në ndonjë adhurim të përligjur, shpikin ndonjë vepër të cilën nuk e ka ligjësuar Allahu i Lartësuar, shtojnë numrin e rekateve, numrin e tavafit ose të pastërtisë me arsyetimin e të qenët rezervë. Gjithashtu ka prej tyre që shpikin adhurime të cilat Allahu nuk i ka ligjësuar, siç janë ‘dhikre’ të ndryshme, namaze e të ngjashme me këto, të cilat s’kanë origjinë në fe.

3- Në sjellje: Prej tyre ka që e teprojnë në asketizëm, saqë ia ndalojnë vetes të mirat dhe begatitë që ka lejuar Allahu i Lartësuar. Ata braktisin ngrënien e mishit ose largohen nga martesa, ose nga veshja e rrobave të mira e të ngjashme me këto. Gjithashtu ka prej tyre që e teprojnë në shmangien e të gjitha fitimeve, saqë ua vështirësojnë këtë njerëzve. Gjithashtu ka prej tyre që ndalojnë shfrytëzimin e mjeteve bashkëkohore në çështjet e davetit (thirrjes islame) dhe të interesave të përgjithshme, dobia e të cilave është vërtetuar.

4- Në moral dhe ndjenja: Ka prej tyre që e teprojnë në dashurinë për disa individë, i vënë në pozitën e të Dërguarit apo ndoshta edhe në gradën e Zotit, siç kanë vepruar të krishterët me Isain birin e Merjemes apo rafiditë me Ali bin ebi Talibin, ose e teprojnë në urrejtje, saqë kjo i shtyn në padrejtësi ndaj jobesimtarit, në mashtrimin dhe tradhtinë e tij. Ka që e teprojnë në urrejtjen e muslimanit mëkatar, saqë sillen dhe e trajtojnë si jobesimtarët, Allahu na ruajttë! Prej tyre ka që e teprojnë në shfaqjen e gëzimit dhe kjo i shtyn drejt shpërdorimit të pasurisë dhe drejt kryerjes së ndalesave, apo e teprojnë në pikëllim gjatë ndonjë fatkeqësie, saqë kjo i shtyn në hidhërim dhe kundërshtimin e përcaktimit (kaderit) të Allahut.

Shembuj të formave të ekstremizmit dhe të llojeve të tij në këtë rrafsh janë të shumta, por synimi është të theksojmë se norma dhe parimi i ekstremizmit është ekzagjerimi dhe teprimi jashtë suazave që e ka lejuar ligji islam dhe që të vërtetojmë se Islami konsiderohet burimi i vetëm lidhur me përcaktimin e konceptit të ekstremizmit. Kush shton diçka në ligjin islam është teprues, ndërsa kush pakëson dhe largon diçka nga ligji Islam konsiderohet neglizhues dhe tolerant. Të dy këto qëndrime janë të urryera fetarisht dhe bërësi i tyre meriton dënim dhe kërcënim, edhe pse teprimi në shumicën e rasteve është më i rrezikshëm dhe më i keq për umetin sesa neglizhenca. Fraksioni havarixh e teproi në besim, pasi bërësit e mëkateve të mëdha nga mesi i muslimanëve i konsideron të dalë nga feja. Kundruall tyre janë murxhitë, të cilët janë neglizhues në çështjen e besimit, të cilin e vërtetojnë vetëm me fjalë, pa vepër. Sufitë e tepruan në asketizëm, saqë ndaluan ngrënien e disa të mirave dhe ndaluan shijimin e kënaqësive të lejuara. Përballë tyre janë liberalët, të cilët e lejuan ngrënien e të gjitha ushqimeve, konsumimin e të gjitha pijeve dhe plotësimin e të gjitha kënaqësive. Ndërsa e vërteta qëndron në mesataren ndërmjet teprimit dhe neglizhencës, siç veprojnë pasuesit e Ehli Sunetit dhe Xhematit.

Në bazë të asaj që cekëm, nëse për sjelljen dhe veprimin e një personi dyshojmë, kthehemi në udhëzimin islam dhe shikojmë se kjo vepër dhe sjellje e tij a është jashtë kufirit të këtij udhëzimi dhe a konsiderohet e tepërt, e ndaluar. Atëherë gjykojmë se ajo është ekstremizëm, teprim, parregullsi dhe shkelje. Mirëpo nëse ky veprim pajtohet me udhëzimin islam në zbatimin e urdhrave të tij apo në largimin nga ndalesat e tij, nuk e vlerësojmë këtë veprim si ekstremizëm dhe teprim edhe në qoftë se kundërshton atë me të cilën njerëzit janë mësuar dhe adaptuar, pasi njerëzit janë armiq të asaj që nuk e dinë.

Kështu, na bëhet e qartë se kush përmbahet nga një veprim i ndaluar fetarisht, kjo nuk konsiderohet ekstremizëm dhe askujt nuk i lejohet ta cilësojë si ekstremist duke u mbështetur në zakone dhe tradita, duke u bazuar në edukimin e tij apo në bazë të ideologjisë bashkëkohore liberale që ka depërtuar nga Perëndimi. Nuk lejohet dhe nuk është e drejtë ta cilësojmë dikë si ekstremist sepse largohet nga gjërat e ndaluara, siç janë alkooli, duhani, muzika, përzierja e burrave me gratë, sepse ai bën këtë duke respektuar një urdhër të Allahut apo duke pasuar Sunetin e të Dërguarit, lavdërimi dhe paqja e Allahut qoftë mbi të.

Gjithashtu nuk konsiderohet ekstremist ai që pason një jurist islam (fekih) rigoroz për një çështje të caktuar dhe për këtë qëndrim ka argumente, medhheb të njohur në mesin e dijetarëve. Nuk i lejohet askujt që atij që pason këtë medhheb t’i thuhet ekstremist sepse pason një dijetar që ka pozitë të lartë në dituri e devotshmëri. Një veprim i tillë është i lejuar fetarisht dhe nuk ka teprim në këtë, ngase ka bërë diçka që ia ka lejuar sheriati islam.

Prej fatkeqësive më të mëdha në këtë kohë është të vijë një person i cili tërë jetën e ka kaluar në lojë, shaka, kohë të lirë, qoftë aktor, këngëtar, gaztor, artist dhe i kërkohet opinioni në këto çështje madhore. Ai flet rreth konceptit të ekstremizmit fetar, jep gjykime dhe i vlerëson veprimet sipas dëshirës së tij dhe këdo që e kundërshton, ai e cilëson si ekstremist. I Dërguari i Allahut, lavdërimi dhe paqja e Allahut qoftë mbi të, ka paralajmëruar duke thënë: “Do t’u vijë njerëzve një kohë mashtruese, dëgjohet në të gënjeshtari dhe përgënjeshtrohet i drejti, i besohet tradhtarit dhe tradhtohet besniku. Në atë kohë do të flasin Ruvejbida.” Thanë: “Kush janë Ruvejbida, o i Dërguar i Allahut?” Tha: “Njeriu i ulët që flet për çështjet e interesit të përgjithshëm.” Shënon Ahmedi.

Ndërsa prej krimeve të rënda në këtë fushë është që koncepti i ekstremizmit fetar të përkufizohet në mjetet e informimit, tezat e intelektualëve për veprimet terroriste, derdhjen e gjakut, vrasjen e të pafajshmëve, shkatërrimin e pasurive duke mos trajtuar edhe forma të tjera të rrezikshme të terrorizmit. S’ka fare dyshim në ndalimin e terrorizmit dhe në rrezikshmërinë e tij për shoqërinë islame si dhe rëndësinë e të folurit rreth kësaj, mirëpo ekzistojnë edhe forma të tjera të rrezikshme, të cilat i shkatërrojnë fetë, forma të cilat i ka ndaluar feja dhe ka tërhequr vërejtjen për to. Ndër më të rrezikshme janë teprimi në madhërimin e evliave dhe kërkimi i bekimit prej tyre, që pa dyshim konsiderohen shkaqet më të mëdha në rënien në shirk. Shumë vende muslimane janë sprovuar me lloje të ndryshme shirku dhe risish, të cilat mbështeten dhe përkrahen, ndërsa të paktë janë ata që flasin dhe shpjegojnë rrezikun e tyre, madje mediat i paraqesin si trashëgimi kulturore dhe folklor popullor duke i lavdëruar ato.

I Dërguari, lavdërimi dhe paqja e Allahut qoftë mbi të, ka tërhequr vërejtjen nga të gjitha llojet e teprimit. Ka tërhequr vërejtjen nga ndalimi i të mirave, nga braktisja e martesës, nga sprova e luftimit dhe e padrejtësisë, shkelja e shenjtërisë së muslimanit, të atij i cili është i mbrojtur nga ana e muslimanëve. Ka tërhequr vërejtjen nga sprova e dynjasë, nga dalja nga xhemati dhe prijësi i muslimanëve ashtu siç ka tërhequr shpesh vërejtjen nga sprova e shirkut dhe format e tij, madje edhe në momentet e fundit të jetës së tij. Kjo aludon njëkohësisht për rrezikshmërinë e kësaj çështjeje dhe rëndësinë e kujdesit për të.