Dua tė
dėgjoj komentin tuaj nė lidhje me hadithin nė vijim
Pyetja:
Selam
alejkum! Dua tė dėgjoj komentin tuaj nė lidhje me
hadithin nė vijim dhe a ėshtė nė kundėrshtim ky hadith
me Kuranin Famėlartė.
Transmetohet nga Enesi r.a. se Pejgamberi salallahu
alejhi ue selem u nis (pėr rrugė), kurse Muadhi i kishte
hipur (devesė - kalit) pas shpinės sė Pejgamberit, e ai
i tha: "O Muadh!" (Muadhi) Tha: "Si urdhėron, o i
Dėrguari i Allahut (Lebbejke ve sa'dejke)!" (Pejgamberi)
Tha: "O Muadh!" Tha: "Si urdhėron, o i Dėrguari i
Allahut" tri herė. (Pejgamberi) Tha: "Nuk ka asnjė
njeri (rob) i cili dėshmon se nuk meriton askush tė
adhurohet, pėrveē Allahut dhe se Muhamedi ėshtė robi dhe
i Dėrguari i Tij me zemėr tė sinqertė, e qė tė mos ia
ketė ndaluar Allahu atij xhehenemin." (Muadhi) Tha:
"O i Dėrguari i Allahut, a t'ua kumtoj kėtė njerėzve qė
tė gėzohen?" Tha: "Atėherė, do t'i mbėshteten."
Muadhi kėtė e kumtoi pak para vdekjes sė tij, nga frika
se do tė bėjė mėkat pėr fshehjen e njė diturie." (Muttefekun
alejhi)
Pėrgjigjja:
Falėnderimet i takojnė Allahut, paqja dhe bekimet e Tij
qofshin mbi tė Dėrguarin e Tij Muhamed, mbi familjen,
mbi shokėt dhe mbi tė gjithė ata qė ndjekin rrugėn e tij
deri nė Ditėn e Gjykimit.
Nė radhė tė parė hadithi
pėr tė cilin ju bėni pyetje ėshtė i saktė, e shėnojnė
Buhariu dhe Muslimi nė koleksionet e veta. Gjithashtu
ėshtė e arsyeshme edhe paqartėsia qė keni nė lidhje me
kuptimin e kėtij hadithi, pasi ėshtė i pėrgjithshėm dhe
nuk ėshtė e mundur tė kuptohet drejt nėse ndalemi vetėm
nė kontekstin e kėtij hadithi. Nė pėrgjithėsi komentimi
i citateve kuranore e i haditheve profetike dhe nxjerrja
e dispozitave prej tyre nuk bėhet vetėm duke e marrė
kontekstin e njė ajeti, respektivisht tė njė hadithi tė
caktuar, pa shikuar edhe tė dhėnat e tjera qė ekzistojnė
nė lidhje me atė ēėshtje. Me fjalė tė tjera, qė tė
kuptohet domethėnia e njė citati sheriatik, krahas
kuptimit qė pėrmban ai citat nė vete, duhet tė shikohen
edhe fakte dhe citate tė tjera tė cilat kanė ardhur nė
lidhje me atė ēėshtje. Vetėm kėshtu mund tė kuptohet si
duhet Kurani e Hadithi dhe tek Ehli Suneti kjo
metodologji e komentimit tė ajeteve dhe haditheve ėshtė
parim nė tė gjitha ēėshtjet
dhe problematikat.
Pėr kėtė arsye pėr njė
numėr sektesh dhe grupesh tė devijuara islame shkak i
devijimit tė tyre ishte metodologjia e gabuar gjatė
nxjerrjes sė dispozitave nga citatet sheriatike. Ata
kufizoheshin nė disa citate nė llogari tė tė tjerave dhe
kėshtu i vinin vetes baza dhe pėrligjnin dispozita duke
u mbėshtetur nė disa ajete e hadithe tė pėrgjithshme dhe
anashkalonin e shpėrfillnin citatet e tjera tė cilat
flisnin pėr ato problematika dhe kėshtu krijonin ide,
koncepte dhe teori devijuese me tė cilat largoheshin nga
e vėrteta.
Nė njė pyetje tė mėhershme me titull
"A e fal Allahu shirkun?"
(pyetja numėr 374), kemi bėrė njė sqarim duke ilustruar
me shembuj rreth asaj se si duhet tė komentohet Kurani.
Ajo qė ėshtė thėnė aty pėr Kuranin vlen edhe pėr
hadithin, prandaj nėse dėshironi tė dini edhe shembujt
nė lidhje me kėtė parim tek Ehli Sunetit mund tė lexoni
aty.
Ndėrsa rreth komentimit tė kėtij hadithi themi se
ekzistojnė njė numėr hadithesh tė cilat janė tė ngjashme
me hadithin qė pėrmendi ju. Dhe tė gjitha kėto hadithe
janė tė sakta dhe nuk janė nė kundėrshtim me Kuranin,
por pėr t`u kuptuar drejt duhet tė krahasohen dhe tė
shikohen tė gjitha sė bashku.
Nė hadithin qė ju pyetni thuhet: Nuk ka asnjė njeri
(rob) i cili dėshmon se nuk meriton askush tė adhurohet
pėrveē Allahut dhe se Muhamedi ėshtė robi dhe i Dėrguari
i Tij me zemėr tė sinqertė, e qė tė mos ia ketė ndaluar
Allahu atij xhehenemin". Shohim nga ky hadith se si
Muhamedi, lavdėrimi dhe paqja qofshin mbi tė, thekson se
kjo dėshmi duhet tė burojė nga zemra dhe tė jetė me
sinqeritet. Kushtėzimi qė pėrmendet nė kėtė hadith na
jep tė kuptojmė se dėshmia La Ilahe il Allah nuk ėshtė
vetėm njė fjalė qė thuhet dhe me tė pėrfundon ēdo gjė,
por ajo nė vetvete ka kushte dhe rregulla, disa nga tė
cilat u pėrmendėn nė kėtė hadith (sikurse burimi nga
zemra dhe sinqeriteti) dhe disa tė tjera pėrmenden nė
citate tė tjera kuranore dhe nė hadithe. Prandaj ky
hadith ėshtė i pėrgjithshėm dhe duhet tė komentohet duke
u mbėshtetur edhe nė hadithe tė tjera.
Pėr ta zbėrthyer mė mirė kėtė qė thamė mė lart, do ta
sjellim njė hadith tjetėr, nė tė cilin Muhamedi,
lavdėrimi dhe paqja qofshin mbi tė, thotė: Kush vdes
duke e ditur se nuk meriton tė adhurohet askush pėrveē
Allahut, do tė hyjė nė xhenet. Shėnon Muslimi.
Nė kėtė hadith nuk u cek sinqeriteti (si nė hadithin e
mėparshėm), por u cek njė kusht tjetėr, ajo ėshtė
dituria, qė nėnkuptojmė se pėr tė qenė e vlefshme
dėshmia La Ilahe Il Allah, kushtėzohet kuptimi i kėsaj
fjale dhe njohja se ēfarė kėrkon kjo fjalė nga ai person
qė e deklaron.
Nėse ndalemi dhe mbėshtetemi vetėm nė kontekstin e kėtij
hadithi duke mos e shikuar atė tė mėparshmin, mund tė
thuhet se sinqeriteti nuk ėshtė i nevojshėm pėr njeriun
qė e deklaron kėtė dėshmi, por mjafton vetėm njohja (ma`rife),
ashtu si nxirret nga hadithi i fundit. Por kjo ėshtė
gabim, prandaj tė dy kėto citate profetike duhet tė
bashkohen dhe tė komentohen sė bashku. Tė themi se kėto
dy hadithe na dhanė tė kuptojmė se dėshmia La Ilahe Il
Allah kushtėzohet qė tė burojė nga zemra, tė shqiptohet
me sinqeritet, qė deklaruesi ta kuptojė domethėnien e
kėsaj fjale dhe ta dijė se ēfarė aludon kjo fjalė.
Gjithashtu, kuptimi i kėsaj ēėshtjeje nuk ndalet vetėm
nė kėto dy hadithe, por duhet tė hulumtojmė edhe citate
tė tjera tė cilat e kompletojnė si duhet kuptimin e
dėshmisė.
Nė njė hadith tjetėr, Ubade Ibėn Samiti, Allahu qoftė i
kėnaqur me tė, thotė se Muhamedi, lavdėrimi dhe paqja
qofshin mbi tė, ka thėnė: Kush dėshmon se nuk
meriton tė adhurohet askush pėrveē Allahut dhe Muhamedi
ėshtė i Dėrguar i Tij, pastaj beson se Isai (alejhi
selam) ėshtė rob i Allahut, i Dėrguar i Tij dhe ėshtė
Fjalė e Tij, tė cilin ia dėrgoi Merjemes dhe shpirt (i
krijuar) nga Ai, pastaj beson se xheneti ėshtė hak dhe
zjarri ėshtė hak, do ta fusė Allahu nė xhenet nė bazė tė
veprave qė ka bėrė. Shėnon Ahmedi.
Ky hadith qė u pėrmend ėshtė edhe mė sqarues nė lidhje
me dėshminė La Ilahe Il Allah, pasi nga ky hadith
kuptojmė se nėse njeriu deklaron kėtė dėshmi, por beson
edhe nė ndonjė gjė qė e kundėrshton kėtė teuhid, atėherė
ajo dėshmi ėshtė e pavlefshme. Pra muslimani duhet qė
krahas dėshmisė La Ilahe Il Allah tė besojė se Isai
ishte vetėm i Dėrguar dhe nuk i atribuon atij ndonjė
cilėsi tė Zotit dhe vetėm atėherė dėshmia e tij ėshtė e
vlefshme. Nė tė kundėrtėn, nėse e thotė dėshminė dhe
beson nė gjėra tė cilat e kundėrshtojnė kėtė dėshmi (teuhidin),
si pėr shembull tė besojė se Isai ėshtė biri i Zotit apo
i pėrshkruan atij ndonjė atribut mbinjerėzor, atėherė e
ka zhvlerėsuar atė qė ka dėshmuar.
Pastaj fundi i kėtij hadithi tregon se nuk ėshtė e
mjaftueshme vetėm deklarimi, por patjetėr duhet qė
dėshmisė t`i bashkėngjiten edhe veprat. Nė fund tė
hadithit thuhet: Do ta fusė Allahu nė xhenet nė bazė tė
veprave qė ka bėrė. Pėr ta kuptuar si duhet ēėshtjen e
dėshmisė dhe hadithin e parė, patjetėr duhet ta marrim
parasysh edhe kėtė hadith.
Gjithashtu Buhariu dhe Muslimi pėrcjellin nga Ebu Dherri,
se i Dėrguari salallahu alejhi ue selem ka thėnė:
Nuk ka ndonjė rob qė thotė La ilahe il Allah, pastaj
vdes nė kėtė e qė Allahu mos ta fusė nė xhenet. Ebu
Dherri e pyet: Edhe nėse bėn zina dhe vjedh? Ai thotė:
Edhe nėse bėn zina e vjedh. Tri herė e pyet
kėshtu dhe kur e pyet herėn e katėrt, i pėrgjigjet:
Edhe nėse bėn zina dhe vjedh, pėrkundėr Ebu Dherrit.
Domethėnia e kėtij hadithi ėshtė se nėse besimtari
deklaron dėshminė e teuhidit dhe mundohet t`i pėrmbahet
asaj dhe ėshtė besimtar, por bėn mėkate, si zinaja
(amoraliteti) a vjedhja, atėherė ato mėkate nuk e
asgjėsojnė besimin e tij dhe nuk e privojnė atė qė
pėrjetėsisht tė mos hyjė nė xhenet.
Por nė tė njėjtėn kohė nga hadithi nuk nėnkuptohet se
besimtari nuk dėnohet fare pėr mėkatet dhe veprat e
kėqija qė vepron. Pa dyshim se muslimani mėkatar i
nėnshtrohet pėrgjegjėsisė dhe do t`i nėnshtrohet dėnimit
pėr shkak tė mėkateve qė ka kryer.
Nė kėtė vend pėrmendėm vetėm disa hadithe tė ngjashme,
tė cilat vėrtetojnė domosdoshmėrinė dhe vlerėn e kėsaj
fjale. Por gjithmonė duke pasur parasysh se komentimi i
kėtyre haditheve nuk bėhet veēantė njėri nga tjetri, por
duhet t`u jepet kuptimi i drejtė duke u mbėshtetur nė tė
gjitha kėto citate sė bashku.
Prandaj
hadithi pėr tė cilin ju bėni pyetje nuk nėnkupton se
njeriu me shqiptimin e dėshmisė i shpėton zjarrit tė
xhehenemit dhe bėhet nga banorėt e xhenetit. Kjo pėr
faktin se dėshmia La Ilahe Il Allah nė vetvete ka
kushte dhe rregulla, ashtu siē i pėrmendėm disa mė herėt
gjatė komentimit tė haditheve tė mėparshme, ndėrsa nė
pėrgjithėsi ato janė shtatė1.
Prandaj edhe Ibėn Haxheri gjatė komentimit tė kėtij
hadithi, qė ju krijoi paqartėsi, nė Fet`hul Bari
thekson: Ėshtė e njohur se kuptimi sipėrfaqėsor i kėtij
hadithi nuk ėshtė i dėshiruar (kjo duhet tė kuptohet).
Sikur tė kishte thėnė: Kjo ėshtė e ndėrlidhur me atė
person qė kryen edhe veprat e mira. Pėr arsye tė
fshehjes sė kėsaj nuk iu lejua Muadhit t`i pėrgėzonte
muslimanėt me kėtė kumtim.2
Pra, Ibėn Haxheri tregon se pėr shkak se hadithi ėshtė i
pėrgjithshėm dhe se njerėzit mund ta keqkuptonin dhe do
tė neglizhonin praktikėn e domosdoshme (kryerjen e
urdhrave dhe largimin nga haramet), i Dėrguari salallahu
alejhi ue selem nuk
e
lejoi Muadhin t`ua kumtonte
njerėzve.
Kjo ishte
ajo qė arritėm tė pėrmbledhim nė lidhje me komentimin e
kėtij hadithi tė pėrgjithshėm dhe haditheve tė tjera tė
ngjashme. Allahu e di mė sė miri!
Alaudin
Abazi
18.7.2008
1
Kushtet e fjalės La ilahe ila Allah janė: 1.
Dija pėr domethėnien e saj dhe atė qė kėrkohet
prej saj. 2. Bindja e plotė, e cila e
largon dyshimin. 3. Sinqeriteti, i cili
largon njollat e shirkut. 4. E vėrteta qė
pėrmban kjo fjalė dhe qė largon gėnjeshtrėn. 5.
Dashuria ndaj kėsaj fjale, atė qė thėrret ajo
si dhe nė atė tė cilėn udhėzon. 6. Nėnshtrimi
ndaj asaj qė udhėzon kjo fjalė. 7. Pranimi i
asaj qė tė fton kjo fjalė me fjalė dhe me vepėr.
2Fet`hul Bari, vėll.I,
f. 285.