Gėnjeshtra ėshtė njė veēori e urryer, njė cilėsi e
keqe, njė vepėr e poshtėruar, por fatkeqėsisht
edhe fenomen i pėrhapur pothuajse nė tė gjitha
mjediset shoqėrore; nė biseda tė lira, takime,
punė, marrėdhėnie tė ndryshme ndėrnjerėzore,
shkollė, studime, etj.. Ėshtė bėrė e pamundur qė
asaj t`i shpėtojnė i vogėl e i madh, mashkull e
femėr dhe tė gjithė njerėzit nė pėrgjithėsi,
pėrveē atyre qė Allahu i begatoi me mirėsinė e
Tij. Gėnjeshtra u shndėrrua nė pronėn (mall
shitjeje) e tregtarėve, bashkėshortėve, studentėve,
shkrimtarėve, masmediave, atyre qė merren me
art... dhe ėshtė bėrė e pamundur qė njeriu tė
kuptojė se kush nga kėta ėshtė i sinqerti.
Nė Islam gėnjeshtra ėshtė e ndaluar dhe konsiderohet si njė ndėr
mėkatet e mėdha. Si gėnjeshtėr pėrkufizohet ēdo
thėnie qė kundėrshton realitetin (tė vėrtetėn).
Allahu i Lartėsuar nė Kuran thotė: Mallkuar
qofshin gėnjeshtarėt! (Dharijat, 10)
Ja edhe disa hadithe qė vėrtetojnė shėmtinė e gėnjeshtrės. Muhamedi,
lavdėrimi dhe paqja e Allahut qofshin mbi tė,
thotė: Gabimet mė tė shumta tė birit tė Ademit (njeriut)
janė ato qė shkaktohen nga gjuha. Shėnon
Taberaniu. Gėnjeshtra ėshtė krim dhe qė tė dyja (edhe
gėnjeshtra edhe krimi) tė dėrgojnė nė zjarr. Gėnjeshtra shpie nė prishje, kurse prishja
shpie nė xhehenem (ferr). Me tė vėrtetė njeriu
vazhdon tė gėnjejė nė ēdo punė derisa tek Allahu
shkruhet gėnjeshtar." Shėnon Buhariu dhe
Muslimi.
Se gėnjeshtra ėshtė e keqe dhe se ėshtė e ndaluar nuk ėshtė
vėrtetuar vetėm nė mėsimet islame, por ajo
trajtohet si e keqe dhe e papranuar pothuajse nė
tė gjitha fetė dhe civilizimet. Urtėsia nė kėtė (pra
se gėnjeshtra ėshtė e ndaluar) ėshtė se Allahu i
Lartėsuar ka dashur qė marrėdhėniet njerėzore tė
ngrihen mbi themele tė ēiltėrsisė dhe tė
sinqeritetit, nė tė kundėrtėn ēdo formė tjetėr e
raportit qė mund tė ndėrtohet mbi hipokrizi dhe
tradhti, edhe nėse mund tė ekzistojė si e tillė,
nuk ėshtė e ndershme dhe jetėgjatė.
Por pasi Islami nė ndalimin e gjėrave dhe nė urdhėrimin e tė
tjerave synon objektivat me tė cilat ruhet
dinjiteti i njeriut dhe realizohet arritja e
pėrsosmėrisė sė tij, ekzistojnė disa raste nė tė
cilat tejkalohet kjo ndalesė dhe gėnjeshtra bėhet
e lejuar. Para se t`i pėrmendim rastet nė tė cilat
lejohet gėnjeshtra, dėshirojmė tė bėjmė njė
vėrejtje tė rėndėsishme nė kėtė drejtim. Ajo ėshtė
se shkaku pse Islami e fali gėnjeshtrėn nė kėto
raste nuk ėshtė pa ndonjė qėllim, por ajo me vete
sjell objektiva mjaft tė rėndėsishme, disa nga tė
cilat edhe do t`i pėrmendim, posaēėrisht kur tė
flasim rreth gėnjeshtrės ndėrmjet bashkėshortėve.
Rastet nė cilat lejohet gėnjeshtra nė
pėrgjithėsi
Sipas shėnimit tė Muslimit, Umu Kulthumi, njėra
nga sahabiet e Profetit, lavdėrimi dhe paqja e
Allahut qofshin mbi tė, thotė: Nuk kam dėgjuar se
Muhamedi, salallahu alejhi ue selem, ka lejuar nė
ndonjė rast gėnjeshtrėn, pėrveē kėtyre tre rasteve:
pajtimin ndėrmjet njerėzve (tė ngatėrruar), nė
luftė apo burri ta gėnjejė gruan e tij dhe gruaja
burrin e saj.
Nga hadithi i lartpėrmendur mund tė pėrmbledhim se gėnjeshtra ėshtė
e lejuar nė kėto raste:
1. Gjatė luftės, domethėnė kur muslimanėt janė nė
luftė, atėherė kanė tė drejtė tė mos jenė tė
sinqertė me armiqtė e tyre, pasi me kėtė nuk
arrihet luftimi i tyre. Ėshtė e njohur pėr ne se
kur Muhamedi, salallahu alejhi ue selem,
pėrgatiste nė Medinė ndonjė ekspeditė pėr tė dalė
nė luftė kundėr armikut, ai nisej me
paralajmėrimin se shkonte drejt perėndimit, por ia
mėsynte lindjes e kėshtu me radhė. Por nė kėtė
gėnjeshtėr tė lejuar nuk pėrfshihet rasti kur
vendosim marrėveshje me armikun (nėnshkrim i
paktit pėr ndonjė ēėshtje tė caktuar si p.sh.
armėpushim, etj.) dhe pastaj ta tradhtojmė atė.
Kjo nė asnjė formė nuk ėshtė e lejuar.
2. Rasti tjetėr kur lejohet gėnjeshtra ėshtė
atėherė kur dikush ndėrmjetėson mes dy tė
ngatėrruarve dhe mundohet t`i pajtojė ata. Nė kėtė
lloj gėnjeshtre kalohet vetėm nė rast tė
domosdoshmėrisė dhe aq sa ėshtė e nevojshme kjo,
sikur t`i thuash njėrit prej tė ngatėrruarve se
tjetri ka mendim tė mirė pėr ty, ose flet mirė,
ose ėshtė i interesuar tė pajtohet dhe gjėra tė
kėtilla. Muhamedi salallahu alejhi ue selem thotė:
Nuk ėshtė gėnjeshtar ai i cili pajton ndėrmjet
njerėzve dhe nxit nė kėtė ose e thotė ndonjė fjalė
tė mirė. Shėnon Buhariu dhe Muslimi.
3. Rasti i tretė se kur lejohet gėnjeshtra ėshtė
ndėrmjet bashkėshortėve. Ky ėshtė rasti pėr tė
cilin do tė zgjerohemi mė shumė pasi ndodh mė
shpesh. Ēdo musliman e muslimane nė moshė tė
rritur e ka tė nevojshme ta kuptojė kėtė ashtu siē
duhet, me qėllim qė nė martesė tė mos bėjė mėkat
ose padrejtėsi ndaj partnerit tjetėr, me
pretekstin se ai me kėtė ėshtė duke aplikuar njė
lehtėsim me tė cilėn ėshtė i liruar nga mėsimet
islame.
Martesa dhe sinqeriteti
Nė fillim tė kėsaj duhet tė kemi parasysh se marrėdhėniet ndėrmjet
burrit dhe gruas duhet tė jenė tė ndėrtuara mbi
sinqeritetin dhe ēiltėrsinė. Pėr kėtė, ēdo formė e
bashkimit tė tyre duke e pėrdorur gėnjeshtrėn
ėshtė e ndaluar dhe e papranuar, prandaj edhe jo
pak herė dėgjojmė pėr ndonjė ēift tė pasuksesshėm
se shkak i prishjes sė martesės sė tyre ishin
gėnjeshtrat dhe premtimet e bėra gjatė fushatės
paramartesore.
Por meqė Islami nė ligjet e tij tė pėrcaktuara si objektiv tė
rėndėsishėm ka ruajtjen e pasardhėsve dhe tė
nderit ose tė themi mė qartė ruajtjen e familjes,
atėherė gėnjeshtra ndėrmjet burrit dhe gruas
nganjėherė konsiderohet pėrjashtim nga ndalesa e
pėrgjithshme. Me fjalė tė tjera, gėnjeshtra
ndėrmjet burrit dhe gruas ėshtė e lejuar nė rastet
kur ajo (gėnjeshtra) ndalon ndonjė tė keqe mė tė
madhe apo realizon njė dobi mė tė pėrgjithshme.
Mirėpo ajo qė duhet tė dimė me kėtė rast ėshtė se ky lejim i
gėnjeshtrės nė Islam nuk nėnkupton se ndėrmjet
burrit dhe gruas ėshtė e lejuar gėnjeshtra pa
asnjė kriter dhe ai qė mendon kėshtu nuk e ka
kuptuar domethėnien e hadithit tė sipėrpėrmendur.
Madje ajo qė ėshtė edhe mė e keqe, ky keqkuptim ka
mundėsi t`i sjellė bashkėshortėt nė situata qė ta
humbin besimin e ndėrsjellė dhe tė arrihet deri te
ndarja e tyre. Prandaj ėshtė e nevojshme tė
qartėsohet domethėnia e hadithit tė sipėrpėrmendur.
Hadithi nė fjalė nuk lejon qė gruaja tė kryejė ndonjė vepėr tė
ndaluar, si p.sh.: dalja nga shtėpia e burrit pa
dijen e burrit dhe pastaj ta gėnjejė atė, ose
burri me anė tė gėnjeshtrave tė realizojė
interesat personale duke e shpėrfillur dhe
shfrytėzuar gruan e tij. Tė gjitha kėto janė tė
ndaluara dhe nė asnjė formė nuk nėnkuptohen nga
hadithi i sipėrpėrmendur.
Cila ėshtė gėnjeshtra e lejuar ndėrmjet
bashkėshortėve
Gėnjeshtra e lejuar nuk ėshtė ajo qė nėnkupton mundėsimin e
kryerjes sė ndonjė ndalese apo tejkalimin kufijve
tė pėrcaktuar, por ėshtė ajo gėnjeshtėr tė cilėn
do ta thoshte burri, respektivisht gruaja, me
qėllim qė tė ndėrpriste ndonjė mospajtim tė
panevojshėm, ose do tė shuante urrejtjen dhe
shtonte dashurinė e ndėrsjellė ose do tė largonte
hidhėrimin dhe do tė sillte gėzimin, pastaj ajo
gėnjeshtėr me tė cilėn burri nuk do ta informonte
gruan apo anasjelltas pėr tė gjitha sekretet
personale ose edhe kryerja e ndonjė vepre e cila
nuk ėshtė e ndaluar, por nuk e pėlqen burri,
respektivisht gruaja, etj.. Po pėrmendim edhe disa
shembuj qė tė kuptohet mė qartė kjo:
1. Nėse burri nuk ėshtė i kėnaqur nė martesė ose
nė njė periudhė nuk ndien dashuri ndaj gruas dhe
anasjelltas. Kur pyetet ai ose ajo pėr kėtė, ai
ose ajo pėrgjigjet nė kundėrshtim me realitetin.
2. Bashkėshortit i ka pėlqyer ndonjė femėr para
martesės dhe ka qenė i interesuar tė martohej me
tė para gruas qė ka tani. Nėse ai pyetet pėr njė
gjė tė tillė nga ana e gruas dhe ai e di se pohimi
i njė gjėje tė tillė do ta mėrziste gruan dhe do
tė nxiste xhelozi, atėherė lejohet tė heshtė pėr
kėtė realitet. E njėjta gjė vlen edhe pėr gruan.
3. Nėse burri blen njė dhuratė qė ta gėzojė gruan,
por kjo, edhe pse do t`i pėlqente gruas, ka ēmim
tė ulėt, atij i lejohet ta shtojė vlerėn e ēmimit
qė tek ajo tė shtohet dashuria dhe respekti.
4. Nėse familja e gruas flet keq pėr burrin dhe
gruaja thotė tė kundėrtėn me qėllim tė afrimit
ndėrmjet tyre.
5. Ėshtė e mundur qė gruas mos t`i pėlqejė familja
e burrit apo forma e shtėpisė, mobiliet, etj., por
ajo deklaron tė kundėrtėn.
Kėta janė disa nga shembujt qė tregojnė se cilat janė rastet kur i
lejohet burrit ta gėnjejė gruan dhe anasjelltas.
Kjo formė e gėnjeshtrės ėshtė ajo e lejuara nė
Islam dhe disa e quajnė kėtė edhe gėnjeshtėr e
bardhė. Pra shumė qartė vėrehet se cili ėshtė
qėllimi me kėtė gėnjeshtėr: ndėrprerja e
mospajtimeve tė panevojshme, qė janė shumė tė
ndjeshme ndėrmjet burrit dhe gruas, pastaj shtimi
i dashurisė me fjalė tė ėmbla dhe tė kėndshme, tė
cilat ėshtė e mundur tė mos jenė edhe aq tė
vėrteta.
Njė studim qė ėshtė kryer nė Universitetin e Kalifornisė vėrteton
se ėshtė e mundur qė sinqeriteti i plotė (absolut)
ndėrmjet bashkėshortėve tė jetė mė shumė i dėmshėm
sesa i dobishėm nė martesė. Suzi Kenith,
udhėheqėsja e kėtij studimi, thekson se
pėrfundimet e kėtij studimi vėrtetojnė se
ekzistojnė disa tė vėrteta tė dėmshme qė do tė
mund ta shkatėrronin jetėn bashkėshortore.
Nė anėn tjetėr, ajo vėrteton se janė disa gjėra tė tjera nė tė
cilat nuk bėn dobi gėnjeshtra ndėrmjet
bashkėshortėve. Duke mos hyrė nė analizėn e kėtij
studimi themi se Islami shumė kohė mė parė e ka
vėrtetuar njė gjė tė tillė, ashtu siē kuptuam nga
hadithi i mėparshėm. Gjithashtu, Omeri, Allahu
qoftė i kėnaqur me tė, e kėshillon njė grua duke i
thėnė: Nėse ndonjėra nga ju (gratė) nuk e do
burrin e saj, mos t`ia shprehė kėtė atij, pasi qė
jo tė gjitha familjet ndėrtohen mbi themelin e
dashurisė.
Qėllimi i Omerit nuk ishte mėnjanimi i njė kriteri tė rėndėsishėm,
qė ėshtė dashuria, por ai i kėshillon ato qė pėr
ta ruajtur jetėn bashkėshortore disa gjėra duhet
tė heshten. Prandaj edhe Allahu i Lartėsuar i
kėshillon bashkėshortėt tė cilėt nuk ndiejnė
dashuri ndaj grave tė tyre dhe i urrejnė ato, qė
tė bėjnė durim dhe tė mos nxitojnė ti
shkurorėzojnė, pasi dashuria ėshtė relative dhe nė
periudha tė caktuara mund tė dobėsohet. Allahu i
Lartėsuar thotė: Nėse i urreni ato (gratė
tuaja), bėni durim pasi ėshtė e mundur ju tė
urreni diēka, ndėrsa nga ajo Allahu tė japė shumė
tė mira. (Nisa, 19)
Kurse gėnjeshtrat me tė cilat bėhet thyerja e premtimeve tė dhėna,
realizohen interesa personale nė llogari tė
bashkėshortes dhe gjėra tė ngjashme janė tė
ndaluara dhe pa dyshim pėrhapja e gjėrave tė tilla
i bėn partnerėt tė humbin besimin e ndėrsjellė.
Prandaj ėshtė e domosdoshme ta kuptojnė
bashkėshortėt qėllimin e gėnjeshtrės nė kėto raste,
qė ėshtė forcimi i lidhjes ndėrmjet partnerėve,
pėr shtimin e dashurisė sė ndėrsjellė, pėr
ruajtjen e jetės bashkėshortore dhe pėr ndalimin e
rrėnimit tė saj e nė asnjė mėnyrė pėr pėrligjjen e
padrejtėsive qė i shkakton burri gruas dhe
anasjelltas pėr arsyetimin e neglizhencės nė
llogari tė tjetrit dhe gjėra tė ngjashme.
Nė lidhje me kėtė Ibėn Haxheri nė librin Fet`hu Bari thotė:
Dijetarėt janė pajtuar se gėnjeshtra (e lejuar)
ndėrmjet bashkėshortėve ėshtė ajo qė nuk cenon tė
drejtėn e burrit gjegjėsisht gruas dhe ajo (gėnjeshtėr)
qė nuk e bėn ta marrė burri atė qė nuk ėshtė e tij
ose gruaja atė qė nuk ėshtė e saj.
Neveviu, nga ana tjetėr, gjatė komentimit tė pjesės sė hadithit tė
lartpėrmendur: ...ta gėnjejė burri gruan e tij
apo gruaja burrin e saj, nė koleksionin e
Muslimit thotė: Gėnjeshtra e burrit ndaj gruas sė
tij dhe anasjelltas ėshtė me qėllim tė shprehjes
sė dashurisė dhe fjalės me tė cilėn ai nuk ėshtė i
obliguar dhe gjėra tė ngjashme. Kurse mashtrimi
pėr tė larguar obligimin nga vetja si pėr burrin
ashtu edhe pėr gruan apo marrjen e njė gjėje qė
nuk i takon atij/asaj ėshtė haram me konsensus tė
muslimanėve.